Wandelen in de Peloponnesos over de Menalon Trail

De M van de Menalon Trail

Het eerste bordje missen we, maar dat is echt helemaal onze eigen schuld. Op deze mooie septembermorgen zijn we afgeleid door een typisch Grieks dorpstafereel. Een oudere mevrouw met een hoofd- en een beenwond  moet met de taxi naar het ziekenhuis. Maar de taxi kan niet voor haar deur komen: de straten van Stemnitsa bestaan uit trappen. En dus sjouwen twee sterke mannen haar met keukenstoel en al naar de taxi. Met handen en voeten vragen we de mevrouw of het gaat (het gaat), en lopen dan zonder na te denken de trap af naar het huis van de gewonde mevrouw. De omweg is peanuts. Een paar minuten later lopen we gewoon op het spoor.

Overal hangen bordjes met de zwierige M die we moeten hebben. De M van de Menalon Trail (MT), genoemd naar de bergketen met dezelfde naam. De eerste Leading Quality Trail van Griekenland. Wat betekent dat hij aan een hele lijst eisen voldoet: van een grote landschappelijke verscheidenheid, tot een ruim aanbod aan cultuurhistorische attracties. 75 kilometer lang is de Menalon Trail en hij brengt je door negen fraaie dorpen, over heuvels, door rivierdalen en -beddingen, bossen en boomgaarden. Het geheim: de route loopt over in ere herstelde oude paden. Paden met geschiedenis.

Opschieten doe je er niet. Maar daar gaat het ook niet om. Op dit pad gaat het om het ervaren van de Griekse cultuur. Gastvrijheid en gezelligheid zijn óók Griekse cultuur. Vóór Paula en ik goed en wel vertrokken zijn uit Stemnitsa, het eerste dorp, is er al vier keer koffie aangeboden, hebben we bij de bakker koek moeten proeven én honingmacaronen - “Afrekenen? Ben je gek!” – en zijn we al mensen tegengekomen die van alles vertellen over de trail. “Mijn moeder gebruikte de paden nog”, zegt een man op een terras. “In haar jeugd liep je van het ene naar het andere dorp over de oude paden. Maar langzamerhand kwamen er asfaltwegen en werden ezels vervangen door auto’s. Toen raakten de paden in onbruik en overgroeid.”

Negen dorpen

Elk van de negen dorpen die de Menalon Trail doorkruist, heeft iets unieks. Stemnitsa (op 1.080 meter hoogte)  is het goudsmedendorp, en het dorp dat tijdens de Griekse onafhankelijkheidsoorlog twaalf dagen lang de hoofdstad van het vrije Griekenland was. En onderscheidend punt nr 3: het dorp dat achttien kerken onder zijn hoede heeft. Op de eerste etappe van de Menalon Trail lopen we van kerk naar klooster naar kapel naar klooster naar kerk. Het bergkerkje van Agios Nikolaos is al snel na de start te zien. Even later doemt het Prodromos klooster op, dat als een gekko tegen de bergwand geplakt zit. Hier weer vlakbij ligt het ‘nieuwe’, 17e -eeuwse Philosophou klooster. Een mooie plek voor een pauze. Een oude monnik schenkt er voorbijgangers een glaasje water in en serveert Turks fruit. Wat we nog niet weten als we met hem praten, is dat we op Paula’s rugzakje zitten, met hierin haar waterzak. Pas als we opstaan, wordt het duidelijk. Het bezoekersbankje is kleddernat.

Gelukkig vindt de ontvangst niet plaats in de kerk. De fresco’s in de kloosterkerk zijn beroemd. Ze zijn van de Kretenzische school, ‘Victor de Kretenzer’ heeft ze gesigneerd. De kerk is er van top tot teen mee gevuld. Een non die de vloer dweilt, houdt een oogje in het zeil. Ze vraagt: “Bent u orthodox , katholiek of protestant?” Ik zeg: “Ik geloof in het goede van alle drie.” Ze knikt. Goedgekeurd!

Buiten de kloosters is het stil in de Lousios kloof. En afgelegen. Je kunt je voorstellen dat hier de verzetsstrijders tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog goede schuilplaatsen vonden. En dat ook Zeus hierheen werd gebracht toen zijn vader Kronos hem wilde vermoorden – de oppergod had al zijn broers en zusters reeds verzwolgen, uit angst door hen te worden onttroond. In de rivier baadden de nymfen baby Zeus.  De naam van de rivier zou hier vandaan komen. Louzo is Grieks voor baden.

Leading Quality Trail

Het idee om van de oude paden een trail te maken is van Ioannis Lagos. Dat hoor je onderweg overal. Ioannis is een econoom uit Athene met wortels in Arcadië. Op dit moment zit hij in Athene, weten de mensen die hem kennen, maar ik móet hem te spreken zien te krijgen. Wanneer ik terug ben in Nederland, mail ik hem. “Het verhaal van de Menalon Trail is in Stemnitsa begonnen”, mailt hij terug. “In mijn vroege kinderjaren – ik ben van 1963 – hoedde ik elke zomer de geiten van mijn grootvader, Mitsos Mazarakos. Ik sliep onder een enorme spar op 1.400 m. hoogte. Daar, in de bergen van Stemnitsa, is mijn sterke band met de paden van het Menalon gebergte en de regio zelf ontstaan.”

Later, toen Ioannis uit Arcadië vertrokken was om in Athene te gaan studeren en werken, begon hij zich af te vragen wat hij daar eigenlijk deed. “Waarom bleef ik niet gewoon in die mooie streek in plaats van de hele week onder druk te werken en dan in het weekend bij te komen in de mooie bergen?” Het leidde tot de conclusie dat hij iets in (en voor) zijn geboortestreek wilde doen. Al in 1988 schreef hij een artikel in de lokale krant met de titel ‘Lokale ontwikkeling door het herstel van de oude paden’.

Intussen is het dertig jaar later, en is er veel, heel veel, gebeurd. Ioannis en wat gelijkgezinden gingen aan het werk. Ze gingen op cursus bij de European Ramblers’ Association, keken de kunst af in de Aosta vallei, en wisten de droom van Ioannis te verwezenlijken. Met hulp van een grote schare vrijwilligers is 75 kilometer pad schoongemaakt en bewegwijzerd en is het de Menalon Trail zelfs gelukt de eerste Leading Quality Trail van Griekenland te worden.

Afwisseling en verbazing

Afwisseling is één van de eisen voor een Leading Quality Trail. We wisten dus al dat het niet saai kon worden. Toch vallen we elke keer om van verbazing. Geen dag is het landschap hetzelfde. Van droge rivierbeddingen tot natte bossen. Van verlaten olijf- en walnotenboomgaarden tot puinhellingen. Op de eerste twee dagen is het nat, later veel droger. In de Lousios Kloof, met steile wanden waar die kloosters tegen geplakt zitten, moeten we soms zelfs een beetje baggeren. Bijna 100% van de Menalon Trail is onverhard, je loopt over kleine ezelpaden. Ook super: het sprookjesbos van de tweede en derde dag. Een stukje ervan zien we drie keer. We willen naar Elati – even van de hoofdroute af - maar missen de afslag, ondanks de perfecte bewegwijzering. Na een half uur keren we om. De volgende morgen zien we dit stuk bos voor de derde keer. Maar dat is geen straf. Het pad loopt langs een riviertje dat zich door het bos perst. Overal zijn er mossen, de stammen en kromgebogen takken zijn ermee overgroeid, en overal is er water. Dan weer zijn er stenen waar net de zon op schijnt, dan weer mysterieuze holen. Tegen de avond lijkt het een spannend toverbos.

Weer een totaal ander landschap komen we tegen op weg naar Magouliana. Het is een knisperend frisse herfstmorgen en we lopen door een loofbos, met eerst eiken, dan beuken en ander groen. Een paadje omhoog leidt naar een klooster, Panagia Sfyrida. Het pad is nog nat maar de zon schijnt, de megafoon aan de muur (wat zouden ze ermee doen, en voor wie?) schittert in het licht. Er is een platformpje met bankjes en een bron. Maar er is niemand.

Ela! Ela! Ela!

Mensen zien we sowieso bijna niet. Als we op de laatste dag ineens geschreeuw horen, schrikken we dus. “Ela! Ela! Ela!” Een man met een bijl rent op ons af. Bijna vliegen we er in paniek vandoor. Maar hij kijkt er zo lief bij, dat we dat de volgende seconde vergeten. Het is een houthakker. “Kala, kala!! Volta volta!”, zegt hij. Goed, goed!! Wandel, wandel. Een paar schouderkloppen en hij gaat er weer vandoor.

Wat ook opvalt: de mensen houden hier van hun land. Vasilis Paliakis bijvoorbeeld, die net als zoveel anderen ook een baan in Athene heeft, zit het liefste in Vytina, het dorp halverwege de Menalon Trail. Hij begon er, alweer jaren geleden, een guesthouse. “Dat kwam door mijn moeder. Elke Griek wil op een gegeven moment terug naar zijn geboortedorp”, vertelt hij. “Om oud te worden met wie je jong was, de contacten te herstellen, ook met je voorouders en de geschiedenis. Mijn moeder dus ook. Ze wilde een huis in Vytina. Wij kinderen vonden het een mooi idee, het werd nog mooier toen we bedachten dat we er ook een guesthouse van konden maken. Onze moeder zou er gelukkig zijn en wij zouden wat verdienen. Nu ben ik er zelf ook heel gelukkig. Veel en veel liever dan in Athene ben ik in Vytina. Als ik hier van ‘s morgens 7 tot ‘s avonds 10 heb gewerkt ben ik niet moe en slaap ik als een roos; in Athene ben ik kapot. Het is de schone lucht, de natuur, de rust. En het wandelen. Weet je dat ik zelf dankzij het werk aan de Menalontrail het hiken heb ontdekt?”

Een joekel van een schildpad

Dieren zijn er overal op de Menalon Trail. Ze zijn bijna nooit bang. Hoewel een kudde schapen één keer als een razend collectief tussen Paula en een kapelletje doorscheurt. Vooruit met het schaap! Een nog verrassender dierenmoment is de ontmoeting met een schildpad. Een joekel van een schildpad die zomaar midden op ons pad schuifelt. En dan is er ook nog het curieuze incident met de dog in the daytime. Hermes de dorpshond! Hij hoort bij Vytina en begroet ons kwispelend, gaat mee lunchen, krijgt wat van mijn spaghetti en wijkt daarna niet meer van onze zijde. Foutje? We vinden het wel gezellig. Hoewel we ons zorgen maken: gaat Hermes de weg terug nog wel vinden? Hij blijft maar meelopen. Na een kilometer of twee brengen we hem toch maar terug naar het dorp. Daar zien we Vlads, een oudere heer die in de VS heeft gewoond. Hij heeft er een fastfood restaurant gehad. Druk, druk, druk. Hier in Griekenland is hij voor zijn rust. ”Hebben jullie ‘m wat te eten gegeven?”, vraagt hij. Ja dus. Vlads lacht ons uit. “Dan krijg je dit! Maar maak je geen zorgen. Hermes kent de weg beter dan wij allemaal bij elkaar. Dus jullie gaan nu hetzelfde stuk opnieuw lopen? Wacht, dan geef ik je wat tomaten mee!” Hij plukt ze uit zijn tuin en we eten ze meteen op (heerlijk!) en lopen dan alweer een pad voor de derde keer. Hermes, het hoeft geen betoog, nog altijd aan onze zijde.

Geen traditionele Griekse vakantie

Na een paar dagen hebben we het door. Dit is geen streek waar je heen gaat als je een traditionele Griekse vakantie wilt. Er zijn geen blauwe zeeën en witte huizen, en geen grote hotels. Dat wil ook niemand hier. De dorpen willen hun charme houden. Dat doen ze elk op hun eigen manier. Na Stemnitsa logeren we in Dimitsana, al sinds de 18de eeuw een commercieel centrum. Er was welvaart met dank aan de waterkracht – je hoort er alles over in het Waterkrachtmuseum in het dorp. Het is er nog steeds levendig. Er zijn terrassen, wat toeristen, maar aan sfeer heeft het niets ingeboet.

Halverwege de vierde dag komen we door Magouliana, een dorp waar je alleen al naartoe moet vanwege de mega-, nee super-megagrote plataan. Onder deze boom, die met zijn takken over de hele weg en het hele terras reikt, bedacht Theodoros Kolokotronis zijn plan voor de Revolutie van 1821. In Magouliana stoppen we om wat te eten. Tenminste, dat denken we. De deur van een taverne is open maar er is niemand. Dan komt de politie langs. Oei!, denken we, betrapt! Maar ze komen helpen. “Kom naar beneden, er zijn klanten!”, roept de agent de trap op. De eigenares vertelt dat de zaak eigenlijk gesloten is maar wil best iets simpels maken voor ons.

De dag eindigt in Valtesiniko, een stiller dorp in een agrarische omgeving met maar weinig vertier. We logeren hier buiten het dorp. Tia, een meisje van een jaar of 12 is de enige die een paar woorden Engels spreekt. Met hulp van een spiekbriefje vraagt ze: “Breakfast. What time!” Lief! Haar vermoedelijke opa rijdt ons terug naar het dorp om te gaan eten, en blijft wachten tot we klaar zijn. Ook in het dorpscafé spreekt er niemand Engels. De eigenares noemt wat dingen op die we kunnen eten. Ja, doe maar. Er komen alleen maar heerlijke happen op tafel.
Boven is er nog een zaaltje waar wat leven is. Horen wij daar dobbelstenen? Niet veel later komen er wat mannen naar beneden. Daarna wordt het stil in Valtesiniko. Op het blaffen van een hond in de nacht na. Hermes?

Wij Grieken

In de stromende regen bereiken we het einde van de Menalon Trail. Op het infobord over de route zit een briefje geplakt. Agnantio suites en studios rechtsaf! Daar moeten we zijn. Bij aankomst hotel blijkt Dora, de eigenares, ook nog te hebben gebeld of ze ons kon helpen. “Het regende!”, zegt ze. “Wij Grieken raken dan in paniek.”

‘s Avonds schuiven Dora en haar man Takis Routsis aan bij het diner.  Takis is de coördinator van het noordelijk deel van de Menalon Trail. Hij is van 1971 en is hier opgegroeid. “Ik kan me nog herinneren dat sommige paden werden gebruikt”, vertelt hij. “Tot de jaren zestig waren het de enige paden. Lagadia is het dorp van de traditionele bouwvakkers. De mensen bouwden in heel Arcadië huizen en bruggen. De stenen werden met ezels en paarden over de paden vervoerd. Ze haalden ze zelf uit de bergen. De dieren maakten de paden, ze kozen eenvoudigweg de makkelijkste routes om over de bergen te komen. De paden zijn ook vaak de kortste verbinding. In de jaren zestig kwamen de eerste geplaveide wegen. In de jaren tachtig raakten de paden écht in verval."

Van Takis horen we nog dat er op het allerlaatste deel van de route een mooier alternatief is door een kleine canyon. Dat zal worden geüpgraded naar de officiële route - de oude wordt dan voor mountainbikers. Natuurlijk wil hij ook weten wat we van het pad vinden. Hij glimlacht als we vertellen. Als ik het heb over de gastvrijheid onderweg – de tomaten, koekjes, cadeautjes, wijn, zoetigheid, water – zegt hij: “Verhip! Nu je het zegt. Zo zijn wij!” Hij bedoelt: wij Grieken.

Zelf de Menalon Trail wandelen?