Fietsroute Iron Curtain Trail

Tijdens de Koude Oorlog was Europa verdeeld door het ‘IJzeren Gordijn’. Deze grens, die dwars door Europa verliep, scheidde het communistische ‘Oostblok’ van het kapitalistische ‘Westen’. Bijzonder drastisch waren de gevolgen in Duitsland, dat door het IJzeren Gordijn in twee staten werd opgesplitst: de Duitse Democratische Republiek (DDR), kortweg Oost-Duitsland, maakte deel uit van het Warschaupact, de Bondsrepubliek Duitsland (BRD), West-Duitsland, trad toe tot de NATO. Met het einde van het Warschaupact viel ook het ‘IJzeren Gordijn’. In hoog tempo werden de hekken, wachttorens en mijnenvelden opgeruimd, waarmee de landen van het Warschaupact hun grenzen voordien ‘beschermden’. Opdat het IJzeren Gordijn niet in vergetelheid zou raken, werd de Iron Curtain Trail ontworpen. Een kolossale Europese fietsroute van 7.650 km, die langs deze voormalige scheidingslijn verloopt – van de Barentszzee tot de Zwarte Zee.

De Deutsch-Deutsche Radweg is een deelstuk van de Iron Curtain Trail, dat het verloop van de voormalige Duits-Duitse grens volgt. De route werd zo aangelegd dat ze zo dicht mogelijk langs de oorspronkelijke grens verloopt. Langs het traject word je om de haverklap geconfronteerd met overblijfselen van het IJzeren Gordijn (wachttorens, Kolonnenweg, monumenten, musea enz.).

Deze verdwenen grens heeft echter niet alleen een historisch belang, maar ook een ecologische impact. Aangezien het DDR-grensgebied tientallen jaren verboden gebied was, kon de natuur er ongestoord zijn gang gaan. Grote delen ervan werden na de Duitse hereniging in 1990 omgetoverd tot een reeks natuurgebieden, verbonden door de ‘Groene Band’.

Het gebied van de Iron Curtain Trail

Het noorden van het doorkruiste gebied maakt deel uit van de Noord-Duitse Laagvlakte, die wordt doorsneden door de Elbe. Ten noorden van de Elbe ligt het morenelandschap van Sleeswijk-Holstein en Mecklenburg-Voorpommeren, een zacht golvend gebied met talloze grote en kleine meren, ontstaan tijdens de laatste ijstijd, ook bekend als het Weichselglaciaal. Ten zuiden van de Elbe ontvouwt zich het zacht glooiende akkerland van de Altmark, gevormd tijdens de voorlaatste ijstijd, het zogenaamde Saaleglaciaal. Daarna volgt de Börde, een vlak, bijna boomloos landschap met een zeer vruchtbare lössbodem, in het zuiden begrensd door de Harz. Dit bosrijke middelgebergte, ooit een belangrijk mijnbouwgebied, bezit met de Brocken (1.141 m) de hoogste ‘top’ van Noord-Duitsland. De grens van de deelstaten Thüringen en Hessen valt grotendeels samen met de vallei van de Werra, een van de bronrivieren van de Wezer. De Werra-vallei sluit aan op de Rhön, een middelgebergte met als hoogste punt de Wasserkuppe (950 m). Grote delen van dit middelgebergte, dat vooral uit vulkanische gesteenten zoals basalt bestaat, behoren nut tot het Biosfeerreservaat Rhön (1.850 km²). Verder naar het zuiden wachten de beboste kammen van het Thüringer Schiefergebirge (869 m). Tot 1999 bevond zich hier een van Europa’s grootste leisteenmijnen.

De tocht

De 1.118 km lange fietstocht voert langs de voormalige grens van Oost- en West-Duitsland – van Lübeck tot Prex (bij Hof). Geoefende fietsers kunnen het traject in twee weken afmalen. Wie links of rechts een museum of een terrasje wil meepikken, kan beter drie weken inplannen.

Zwaarte van de Iron Curtain Trail

De tocht verloopt vooral over verkeersarme wegen, deels over onverharde bos- en veldwegen. De vlakke etappes in het noorden zijn ook geschikt voor beginners en gezinnen. De etappes in het zuiden zijn, met uitzondering van het traject door de valleien van de Werra en de Ulster, uitgesproken heuvelachtig en alleen aan te raden voor ervaren fietsers met een goede conditie. Pittig zijn vooral de klimpartijen in de drie middelgebergtes Harz, Rhön en Thüringer Schiefergebirge. Hier wachten lange stijgingen (hoogteverschillen tot 400 m) en stijgingspercentages tot 15 %. In de uitgestrekte, bijna boomloze akkergebieden van Nedersaksen, Saksen-Anhalt en delen van Thüringen kan de hitte in de zomer ook een probleem vormen.

Moeilijkheidsgraad

De noordelijke etappes bieden geen bijzondere moeilijkheden. Bij de heuvelachtige etappes in het zuiden rijd je af en toe direct op de (soms half overwoekerde) Kolonnenweg, waarop de voormalige DDR-grenstroepen vroeger patrouilles reden. Deze wegen bestaan uit zogenaamde Lochplatten, een dubbele strook geperforeerde betonplaten, en zijn voor fietsers lastig en niet ongevaarlijk. Vooral tijdens de afdaling kunnen ze gemakkelijk tot valpartijen leiden. Soms kunnen deze trajecten worden vermeden via een omweg over ‘normale’ wegen.

Navigatie

De route heeft (nog) geen doorlopende markering of bewegwijzering. Soms is het verloop echter identiek met andere fietsroutes, zoals de Elberadweg, Werratal-Radweg of Ulstertal-Radweg, die wel gemarkeerd zijn. Door het ontbreken van een eigen markering kun je vooral op de bosrijke zuidelijke etappes soms wel eens het spoor bijster raken. Neem daarom zeker een gps met een track van de route mee.

Beste tijd

Mei tot oktober.

Ernaartoe met de auto of trein

Auto: De afstand Utrecht – Lübeck bedraagt 490 km, Utrecht – Hof is 680 km. Vanaf Hof (of een alternatief eindpunt) keer je best met de trein terug naar Lübeck (zie beneden).

Naar/van Lübeck met de trein: Utrecht – Lübeck, reisduur ca. 5 uur en 45 min. Met 2x overstappen (Amersfoort en Osnabrück). Let op: in Duitsland kan de fiets op vele lange-afstandsverbindingen en regionale treinen mee, doch niet op de ICE. In lange-afstandstreinen is het reserveren van fietsplaatsen verplicht.

Naar/van Hof met de trein: Utrecht – Hof, reisduur ca. 10 uur. Met 3x overstappen (Amersfoort, Hannover en Leipzig). 

Andere mogelijke start-/eindpunten met een station: Büchen, Lauenburg, Boizenburg, Hitzacker, Oebisfelde, Ilsenburg (Harz), Bad Sachsa, Eschwege und Gerstungen.

Voor wie de auto in Lübeck/Hof achterlaat: Hof – Lübeck, reisduur ca. 8 uur en 30 min. Met 2x overstappen (Dresden en Büchen). 

Uitrusting

Omwille van de vele onverharde wegen is een mountainbike of hybride fiets met vering en dikke banden aanbevolen. Bekijk hier onze paklijst voor een fietsvakantie.

Overnachten

Langs de route bestaat een ruime keuze aan overnachtingsmogelijkheden, van campings tot comfortabele hotels. In toeristische gebieden zoals de Elbevallei, de Harz of het dal van de Werra heeft ieder plaatsje van enig formaat minstens een pension of een kleine B&B. In landelijke gebieden met weinig of geen toerisme (bijv. grote delen van Saksen-Anhalt) is het aanbod heel wat schaarser. Houd daar rekening mee bij de planning van de tocht.

In Duitsland publiceert de Allgemeine Deutsche Fahrrad-Club (ADFC) onder de naam ‘Bed & Bike’ een overzicht van ruim 5.500 hotels, pensions, jeugdherbergen, natuurvriendenhuizen, campings enz. met bijzondere voorzieningen voor fietsers, zoals een fietskelder, reparatiemogelijkheid, wasmachine, mogelijkheid om spullen te drogen enz. Meer informatie: bettundbike.de.

Eten, drinken en inkopen doen

In toeristische regio’s, zoals de valleien van de Elbe en de Werra, vind je op regelmatige afstanden cafés en restaurants, winkels en supermarkten. Op het platteland in Saksen-Anhalt en delen van Thüringen is echter niet zelden 30 of 40 km lang weinig of geen mogelijkheid om voorraden en/of drinkwater in te slaan. Neem hier in elk geval voldoende drinkwater en wat extra proviand mee.

Tip 1: Lunchen in het ‘aards paradijs’

Privelacker Paradiesgarten
Elbstraße 4
D-19273 Privelack / Amt Neuhaus
T: +49 (0)38845-13 99 84

Gezellig café in de vroegere melkkamer van een omgebouwde boerderij, omgeven door een 4,7 ha grote tuin met buitencafé, boomgaard, moestuin, wijngaard en kikkerpoel. Overnachten kan ook: het stalgebouw werd omgetoverd tot drie knusse kamers met een gemeenschappelijke badkamer.

Tip 2: Ontbijten in historische omgeving

Bäckerei Risse
Jüdenstraße 23
D-37115 Duderstadt
T: +49 (0)5527-720 00

Bakkerij met een mooi terras in het hartje van de oude binnenstad, op een steenworp afstand van het stadhuis. De geknipte plek voor een stevig ontbijt! Probeer ook de Eichsfelder Schmandkuchen, het plaatselijke gebak.

Dag-tot-dag routebeschrijving van de Iron Curtain Trail

Dag 1: Lübeck – Seedorf, 65 km

De eerste etappe voert vanuit Lübeck (zie ‘5 x zien en doen langs de Iron Curtain Trail’) eerst over rustige bospaden langs de rivier de Wakenitz, dan langs de oevers van de Ratzeburger See naar Ratzeburg en ten slotte door een zacht golvend morenelandschap met vele kleine meertjes verder naar Seedorf, aan de oever van de Schaalsee. Stop onderweg in Schlagsdorf voor een bezoek aan het Grenzhus Schlagsdorf.

Dag 2: Seedorf – Neu Darchau, 90 km

Aanvankelijk gaat het door het morenelandschap naar Zarrentin. Hier kun je in het Pahlhuus terecht voor informatie over het UNESCO-Biosfeerreservaat Schaalsee. Via Valluhn en Langenlehsten gaat het verder naar Büchen. Steek hier het Elbe-Lübeck-Kanal over en daal meteen na de brug af naar het kanaal. Een mooi traject over het jaagpad brengt je naar Lauenburg aan de Elbe. Vanaf hier volg je de bewegwijzering van de Elberadweg naar Boizenburg (mooie oude binnenstad). Over de Elbedijk verder naar Neu Bleckede en met het pontje overzetten naar Bleckede, waar je het Biosphaerium Elbtalaue kunt bezoeken. De etappe eindigt in Neu Darchau.

Dag 3: Neu Darchau – Vietze, 57 km

Met een pontje steek je van Neu Darchau over naar Darchau. Vervolgens op de Elberadweg verder over de dijk, met uitzicht op de Elbe en de uiterwaarden, naar Dömitz. Hier voert een brug naar de zuidoever van de Elbe, vanwaar je een fraai uitzicht hebt op de kolossale ruïne van de oude spoorwegbrug over de Elbe. Via Gorleben bereik je ten slotte Vietze.

Dag 4: Vietze – Bergen an der Dumme, 84 km

Met de pont eerst overzetten van Pevestorf naar Lenzen en een tiental kilometer met een tweede pontje van Lütkenwisch naar Schnackenburg. In Schnackenburg verlaat je de Elbe en de Elberadweg. Door het binnenland via Arendsee en Wüstrow verder naar Bergen an der Dumme.

Dag 5: Bergen an der Dumme – Breitenrode (Oebisfelde), 73 km

Een lange, relatief vlakke etappe door uitgestrekte velden, langs uitgestorven dorpen. Diesdorf heeft een aardig openluchtmuseum, Eickhorst een leuk kerkje uit veldsteen. En tussen Wendischbrome en Brome spot je met wat geluk de bever, die er in een riviertje zijn burcht heeft gebouwd. Via het natuurpark Drömling, een ongerept veenlandschap, bereik je uiteindelijk Breitenrode, een gehucht van Oebisfelde.

Dag 6: Breitenrode (Oebisfelde) – Hötensleben, 55 km

Deze etappe brengt je eerst via Weferlingen en Walbeck naar Beendorf. Ten oosten van Helmstedt dwars je de snelweg A2. Ten tijde van de DDR bevond zich hier de grensovergang Helmstedt-Marienborn. Deze grensovergang aan de transitautosnelweg Hannover – Berlijn was de belangrijkste in de Duits-Duitse grens. Het voormalige DDR-controlegebied herbergt nu de Gedenkstätte Marienborn, een informatiecentrum dat aan de verdeling van Duitsland herinnert. In Hötensleben, het einddoel van deze etappe, staat nog een fors stuk van het IJzeren Gordijn overeind. Het monument is vrij toegankelijk.

Dag 7: Hötensleben – Elend, 91 km

De eerste ‘bergetappe’! Net buiten Hötensleben kom je langs de Tagebau Schöningen, een enorme bruinkoolmijn, die in de zomer van 2016 werd stilgelegd. Daarna volgt een lang traject door uitgestrekte velden (weinig of geen schaduw) langs Söllingen en Hornburg, waarbij zich aan de horizon reeds de beboste kammen van de Harz aftekenen. Een eerste korte klimpartij brengt je vanuit Stapelburg naar Ilsenburg, daarna gaat het pas echt stevig omhoog. Het te overwinnen hoogteverschil bedraagt ca. 600 m. Het hoogste punt wordt bereikt bij 700 m. Daarna volgt een lange afdaling door de bossen naar Elend.

Dag 8: Elend – Duderstadt, 68 km

Eerst gaat het door het bos omlaag naar Sorge. Hier voert de Iron Curtain Trail over het terrein van het Grenzmuseum Sorge, waar nog een aantal elementen van het IJzeren Gordijn overeind staat. Het volgende traject over de Kolonnenweg (geperforeerde betonplaten, deels overwoekerd) naar Hohegeiß is best lastig. (*) Vanaf Hohegeiß volgt een lange afdaling naar Ellrich, 350 m lager. Via Walkenried, Tettenborn en Brochthausen verder naar Duderstadt. In Duderstadt loont een bezoekje aan de oude binnenstad met haar prachtige vakwerkhuizen en stadhuis.

(*) Variante: Het lastige deelstuk over de Kolonnenweg kan worden vermeden door vanaf Sorge over de weg naar Hohegeiß te fietsen – dat is weliswaar niet minder steil, maar goed berijdbaar.

Dag 9: Duderstadt – Eschwege, 88 km

Deze lange etappe voet eerst door het sterk golvende grensgebied van Thüringen en Nedersaksen, een traject dat door de vele forse heuvels niet te onderschatten is. In Teistungen word je in het Grenzlandmuseum Eichsfeld eens te meer met het IJzeren Gordijn (museum, wachttoren enz.) geconfronteerd. In Werleshausen bereik je de vallei van de Werra. Vanaf hier volg je de bewegwijzering van de Werratal-Radweg, waarmee de route nu identiek is. Na de heuvels is het traject langs de Werra een echte verademing! Maak, voordat je Bad Sooden-Allendorf induikt, in elk geval ook een ommetje naar het nabije Grenzmuseum Schifflersgrund (zie ‘5 x zien en doen langs de Iron Curtain Trail’), want dit is een van de boeiendste musea over het IJzeren Gordijn! Ook hier staat nog een groot stuk van het Gordijn overeind. Liefhebbers van mooie vakwerkhuisjes kunnen in Bad Sooden-Allendorf hun hart ophalen. Ook Eschwege, het eindpunt van de etappe, staat er bol van.

Dag 10: Eschwege – Creuzburg, 46 km

Een gemakkelijk traject door het dal van de Werra, waarbij je verder de borden van de Werratal-Radweg volgt. Deze bosrijke etappe, gezoomd door diverse burchten en burchtruïnes, behoort landschappelijk tot het mooiste wat de hele route te bieden heeft. De tocht voert langs plaatsjes zoals Wanfried, Treffurt (nóg een mooi vakwerkstadje) en Mihla. Werp in Creuzburg zeker een blik op de 13de-eeuwse brug over de Werra, een staaltje van romaanse bouwkunst.

Dag 11: Creuzburg – Tann (Rhön), 79 km

Volg vanaf Creuzburg verder de Werratal-Radweg langs dorpjes zoals Herleshausen, Lauchröden, Sallmannshausen en Gerstungen naar Widdershausen. De markante berg, die zich daarbij steeds meer in de voorgrond dringt, is de Monte Kali, in de volksmond ook bekend als ‘Kalimandscharo’, een 200 m hoge steenberg, opgebouwd uit 188 miljoen ton waardeloos gesteente van de plaatselijke potasmijn. In Heringen, het volgende plaatsje, ervaar je alles over de zoutontginning in het moderne Werra-Kalibergbau-Museum. De Iron Curtain Trail verlaat hier de Werratal-Radweg en voert door de heuvels naar Vacha. (*)

Vanaf Philippsthal volg je de bewegwijzering van de Ulstertal-Radweg, die aanvankelijk de bedding van een stilgelegde spoorweg volgt. In Wenigentaft verlaat je deze fietsroute en fietst door de heuvels naar Point Alpha, nog een indrukwekkend relict van de Koude Oorlog (zie ‘5 x zien en doen langs de Iron Curtain Trail’). Vanaf Geisa brengt de Ulstertal-Radweg je naar het vakwerkstadje Tann (Rhön).

(*) Variante: Je kunt deze klim ook vermijden en door de vallei van de Werra (borden Werratal-Radweg volgen) verder fietsen tot Philippsthal. Dat is zelfs iets korter.

Dag 12: Tann (Rhön) – Fladungen, 31 km

Nóg een echte ‘bergetappe’! Nu is het de Rhön, die moet worden overwonnen. Aanvankelijk rol je nog met de vingers in de neus verder langs de Ulstertal-Radweg. In Batten verlaat je deze fietsroute door de vallei. Wat volgt is een steile klimpartij, waarbij een hoogteverschil van 400 m wordt overwonnen. Kort voor Frankenheim bereikt de Iron Curtain Trail ook zijn hoogste punt: 800 m! Daarna volgt een lange, pittige afdaling naar Fladungen.

Dag 13: Fladungen – Irmelshausen, 45 km

Door het zacht golvende grensgebied van Thüringen en Beieren fiets je langs plaatsjes zoals Henneberg (burchtruïne), Schwickershausen en Behrungen (Deutsch-Deutsches Freilandmuseum). Irmelshausen, het eindpunt, pronkt met een stoere waterburcht.

Dag 14: Irmelshausen – Haig (Stockheim), 135 km

Deze etappe leid je via Ummerstadt, Streufdorf, Weißenbrunn, Rödental en Neustadt bei Coburg naar Haig. (*) Onderweg trekt in Zimmerau de Bayernturm de aandacht, een toren die vroeger een goed overzicht bood over het verloop van het IJzeren Gordijn. Het fraaie vakwerkstadje Ummerstadt was de kleinste stad van de DDR. In Streufdorf is er weer een museum over het voormalige IJzeren Gordijn (www.zweilaendermuseum.de).

(*) Variante: Dit erg lange en door de forse heuvels best zware traject, kan ook goed in twee etappes worden opgedeeld, bijvoorbeeld met een overnachting in Bad Rodach.

Dag 15: Haig (Stockheim) – Lehesten, 52 km

Deze korte, relatief zware ‘bergetappe’ voert over de beboste kammen van het Thüringer Schiefergebirge naar Lehesten! Na een aanloop over Stockheim en Heinersdorf gaat het eerst over de uitlopers van het Thüringer Wald. De lange klim door de vallei van de Tettau valt door het lage stijgingspercentage verrassend goed mee. Boven op de beboste heuvelkam dwars je de Rennsteig, een van de populairste Duitse wandelroutes. Na de lange afdaling naar Lauenstein gaat het opnieuw – nu heel wat steiler! – de hoogte in naar Lehesten. Let bij dit traject op de donkere kleur van de dorpen: plaatsjes zoals Tettau en Lehesten zijn grotendeels uit leisteen gebouwd. In Lehesten ervaar je in een modern museum alles over deze grondstof, die hier tot 1999 op grote schaal werd ontgonnen.

Dag 16: Lehesten – Prex, 74 km

De laatste loodjes wegen het zwaarst! Een korte, steile klim brengt je naar een hoogte van 750 m, daarna volgt een stevige afdaling naar Blankenstein, 350 m lager. Tot Hirschberg blijft het traject zeer heuvelachtig (diverse steile hellingen). In Mödlareuth, tijdens de Koude Oorlog (omwille van de muur die dwars door het dorp liep) door de Amerikanen ‘Little Berlin’ genoemd, loont een bezoek de moeite aan het Deutsch-Deutsches Musem Mödlareuth. Daarna verder door het zacht golvende heuvelland naar het Dreiländereck, het voormalige drielandenpunt (BRD – DDR – Tsjechoslowakije).

Fietsgidsen en -kaarten:

• Bikeline: Europa-Radweg Eiserner Vorhang: Deutsch-Deutscher Radweg, uitg. Esterbauer, schaal 1:85.000, € 15,90. Zeer complete fietsgids met gedetailleerde (maar desondanks soms wat verwarrende) kaarten en heel wat nuttige informatie omtrent hellingen, weggesteldheid, fietsenmakers, bezienswaardigheden, afstanden, overnachtingsmogelijkheden enz. Handig formaat. Ook het watervaste papier is een pluspunt. Duitstalig.
• ADFC-Radtourenkarte, uitg. BVA, schaal 1:150.000, € 9,95 per kaart. De kaarten zijn scheur- en watervast. Voor het gehele traject heb je er 6 nodig:
  - ADFC 02 – Holstein/Hamburg
  - ADFC 07 – Lüneburger Heide/Hannover
  - ADFC 08 – Havelland/Magdeburger Börde
  - ADFC 12 – Harz/Leinetal
  - ADFC 17 – Thüringer Wald/Rhön
  - ADFC 18 – Oberfranken/Vogtland
• Iron Curtain Trail, uitg. Tredition. Relaas van een fietstocht langs het IJzeren Gordijn van de Barentszzee tot de Zwarte Zee. Duitstalig.
• Iron Curtain Trail: Mit dem E-Bike von Norwegen zum Schwarzen Meer, uitg. Delius Klasing. Beschrijving van een fietstocht langs het IJzeren Gordijn met een e-bike. Duitstalig.
• Op zoek naar het IJzeren Gordijn: Op een tandem tussen twee Duitslanden, uitg. Elmar. Een reisimpressie van een fietstocht langs de voormalige grens van Oost- en West-Duitsland.

Boektip

• De grensganger, uitg. Balboa Books. Johan de Boose wandelde dwars door Duitsland langs het voormalige IJzeren Gordijn. Hij volgde daarbij de Kolonnenweg, de strook langs het Gordijn, waar de bewakers dag en nacht patrouilleerden.