Drie dagetappes van het Zuiderzeepad (LAW-8)

Dit artikel is geactualiseerd in juni 2020. 

Sfeerverhaal over het Zuiderzeepad

‘Hier! Hier is het graf!’, roept Bart.
Sneeuw zwiept over de zerken van de grafakker van Vollenhove. Lang, lang geleden heb ik met een oude vriend afgesproken om samen een winterwandeling te maken. Drie dagen lang over het Zuiderzeepad door voor ons − Brabanders − onbekend terrein. Te beginnen in dit monumentale stadje, dat al in 1354 stadsrechten kreeg. En ja, net vandaag valt er sneeuw uit de hemel. Toch gaan we op pad, na een mok warme koffie in palingstokerij Konter en dit bezoek aan het kerkhof. Waarom? Het was in de winter van 1849…

Verkleumd en uitgeput

Drie vissers uit Durgerdam, net boven Amsterdam, gingen op de bevroren Zuiderzee botkloppen. Vis vangen van onder het ijs. Toen viel de dooi in en veertien dagen lang zwalkte het drietal - Klaas  Bording en zijn zonen Klaas junior en Jacob - op een brok ijs, dat steeds kleiner werd, over zee. Muiden, Enkhuizen en Urk schampend, rauwe vis etend en biddend tot god. Tot Vollenhovers vissers de drie in het oog kregen en aan land brachten. Maar in het oude raadhuis stierven Klaas en Klaas alsnog - verkleumd en uitgeput - waarna ze werden begraven. Alleen Jacob keerde terug naar Durgerdam.
Er is ook een boek - ‘Veertien dagen op een ijsschots’ van S. Abramsz. - uit 1898 waarvan ik op weg naar Vollenhove de eerste drie hoofstukken hardop heb voorgelezen. We zijn nu dus bij hoofdstuk IV  - ‘Een vreselijke zondag’ - maar de zerk die nu zwijgend voor ons staat, verklapt al de afloop van het verhaal.
‘Toch verder vertellen hoor’, zegt Bart, terwijl hij een sneeuwvlok uit zijn oog wrijft.

‘De diek is deur!’

We draaien ons om. Tussen de Grote Sint Nicolaaskerk - ooit een baken voor schepen op de nu verdwenen zee  - en de haven door lopen we naar het dijkpad richting Blokzijl, ook alweer zo’n monumentaal vestingstadje, zes kilometer verderop. Zoals onze welvaart op olie drijft, zo stutte de Gouden Eeuw op turf. De brandstof werd in de 16e en 17e eeuw uit De Wieden en Weerribben gestoken en via kanalen naar Blokzijl, toen een zeehaven, vervoerd. Mede door de vijftig tot honderd turfschepen die dagelijks naar Amsterdam voeren, was het destijds daar elke dag Sail.
Maar vandaag gebeurt er weinig in Blokzijl. Zelfs het sneeuwen is gestopt. Een eenzaam kanon bewaakt de oude havenkom. Maar waarom? Geen mens te zien. Oh ja toch, uit een 17e-eeuws huis schuifelt een gerimpelde grijsaard. ‘Dat kanon? Dat knalt als ‘t water te hoog staat. Een schot betekent: gevaar. Drie schoten: de diek is deur! Maar ik heb dat nooit heurt hoor. Wat zegt u? Koffie? Hotel Weide, op de Zeediek. Doei!’
‘Bedankt!’

‘Voorgoed voorbij’

Hotel Weide blijkt echter niet meer te bestaan. Of toch wel, maar het heet nu Café Van Ens. In de donkerbruine gelagkamer bekijken we onder ‘De Woeste Zuiderzee’, een schilderij van Teunis Ooms, de route die voor ons ligt. Over graskade en schelpenpad naar Baarlo, een buurtschapje (42 inwoners) op terpen, en dan door de Baarlingerpolder naar Nederland, een gehucht (26 inwoners) in Nationaal Park de Weerribben.  
Een uur later, in Nederland, waar de Rietweg de Roomsloot kruist, zegt Bart: ‘Het is niet ver meer naar Muggenbeet.’
‘Heel fijn, maar wij moeten naar Kalenberg. Nog vijf kilometer.’
Mooie kilometers. Langs de Wetering en de Kalenbergergracht. Veenland, rijk aan riet, moerasbos en trilveen. Met sloten, petgaten en houten vervenershuisjes, waarin ooit de turfstekers woonden, ploeterend voor een karig bestaan, maar die nu sprookjesachtig aandoen, strak in de lak en met aangeharkte tuintjes, waarin we winterjasmijn, toverhazelaars en zelfs een palmboompje spotten.
‘J.C. Bloem, de dichter van De Dapperstraat, sleet hier in Kalenberg zijn laatste dagen, tot hij in 1966 overleed’, weet Bart. ‘Iets verderop ligt hij begraven, in Paasloo, met op zijn graf de woorden: Voorbij, voorbij, o en voorgoed voorbij.’
Wij stoppen er ook mee. Voor vandaag althans. Bij B&B Imme, midden in de Weerribben, alwaar Marjo een tongstrelende maaltijd op tafel zet en manlief Wim des avonds met ons naar de sterren staart. ‘Kijk, daar fonkelt de Draak, tussen de Grote en de Kleine Beer. En daar: een satelliet in de steelpan!’

‘Een baardmannetje!’

De volgende ochtend legt de opkomende zon een laagje goud op ons deel van de wereld. Op de Kalenbergergracht pikt een zilverreiger driftig in het ijs. Terwijl Wim twee gebakken eitjes serveert, vertelt hij: ‘In de tijd dat ik in Hamburg studeerde, fietste ik af en toe tussen mijn kamertje daar en Amsterdam. Telkens trapte ik dan hier door de Weerribben. Hier wil ik later wonen, dacht ik dan elke keer.’
We nemen afscheid en lopen via Ossenzijl Friesland in. Langs de klokkenstoel van Spanga en café De Veehandel  - ‘Ja duwen! De deur klemt een beetje.’ -, al in 1794 gebouwd als een café-logement voor passerende reizigers. En schampen we Scherpenzeel, het dorp waar in 1615 Pietertje Stuyvesant landjepik speelde. Veertig jaar later bestierde hij Nieuw-Amsterdam, de kolonie die hij - weer iets later, in 1664 - aan Engeland moest geven en vanaf toen New York ging heten.
Wij gaan verder via Munnekeburen en het natuurreservaat Rottige Meenthe. En daarna over De Draai aan de Scheene en, na een dom navigatiefoutje, dwars door het rietland van Polder Brandemeer (‘Sst! Kijk en luister, daar zit een baardmannetje!’). Met een pontje steken we de Tjonger over en niet lang daarna komen we eerst in Echternerbrug terecht en dan op de oever van het Tjeukemeer. Daar valt de schemering, zodat we Lemmer in het donker bereiken. In de haven hebben we twee hutten gereserveerd in De Zeven Wouden, een klipper uit 1898. Maar voor we gaan slapen, lopen we eerst nog over de Zeesluis - de poort van zowel Friesland als het hart van Lemmer - naar Pizzeria La Gondola voor een bord zwarte tagliatelle met rivierkreeftjes.
Bart, met volle mond: ‘Blijft ‘t toch een beetje nautisch hè?’

Bûten ferwachting

Over de IJsselmeeroever, en door de zure lucht van een kolonie kakkende aalscholvers heen, lopen we de volgende ochtend naar het Ir. Woudagemaal. Werelderfgoed, gebouwd tussen 1917 en 1920, waar we over de drempel stappen voor ‘Een magistrale beleving van stoom, architectuur en water!’
Weer buiten stomen we westwaarts, met wijds uitzicht over IJsselmeer en Steile Bank, een vogelrijke zandplaat. Groepen ganzen klapwieken gakkend over ons heen. Staande op de dijk, met ‘Veertien dagen op een ijsschots’ in de hand, lees ik hardop voor: ‘De mist trok snel weg. In mat zilverlicht lag de Zuiderzee rond hen. Wat een aanblik!’
Niet veel later buigen we bij het Joadetssjerkhôf, een klein Joods kerkhofje in het niets, noordwaarts. Nog zes kilometer naar Sloten. Over de Bonnebrekkerwei en het Fjildmanspaad. Sluisje over, bij de molen links en dan…
Bart: ‘Sloten, vestingstadje, kleinste der Elf Steden. Eigenlijk is het niet meer dan één grachtje, de Heerenwal, omzoomd door lindenbomen en met wat zijstraatjes.’
‘Maar die gevels getuigen van glorie. In de 18e en 19e eeuw floreerde de Friese boterhandel op Engeland, via Sloten en de Zuiderzee. En… hier is Antje ten Wolde geboren!’
‘Wie was dat?’ wil Bart weten.
‘Mijn oma. Zonder haar waren wij hier nu niet geweest.’
Vanachter twee kelkjes Berenburg vat Bart drie dagen Zuiderzeepad kort samen: ‘De grote Bloem zei het al, alles is veel voor wie niet veel verwacht, maar dit was bûten ferwachting veel.’
‘Klopt’, zeg ik, een blaartje afplakkend, ‘maar nu is het voorbij, voorbij, o en voorgoed voorbij.’

Informatie over het Zuiderzeepad en onze etappes

Het gebied

Het Zuiderzeepad (LAW-8) is een 400 km lange wandeling rond het ‘Gouden Hart van Nederland´, van Enkhuizen via Amsterdam naar Stavoren. Cultuurhistorisch rijk, dankzij steden & stadjes als o.m. Hoorn, Volendam, Muiden, Spakenburg, Elburg, Kampen en Vollenhove, maar zeker ook qua natuur, dankzij onder meer het IJsselmeer, Waterland, Witte Zand en de Weerribben.

Het Zuiderzeepad

Het Zuiderzeepad, LAW-8, voert in ca 400 km om het IJsselmeer met Enkhuizen als startpunt en Stavoren als eindpunt. Hij komt door de gebieden West-Friesland, Zeevang, Waterland, Amsterdam, Amstel & Vecht, Gooi & Eemland, Gelderse Vallei, Veluwe, Veluwerand, IJsseldelta, Wieden & Weerribben, Lage Midden en Gaasterland. Van Stavoren terug naar Enkhuizen kun je via het Veer Enkhuizen - Stavoren, april t/m oktober, duur ca 80 minuten.

De driedaagse tocht over het Zuiderzeepad

Wij liepen drie dagen: Vollenhove – Ossenzijl (20 km), Ossenzijl – Lemmer (30 km) en Lemmer  ̶  Sloten (17 km).

Navigatie Zuiderzeepad

Goed bewegwijzerd in 2 richtingen met de bekende standaard witrood streepjes van de langeafstandwandelpaden (verfstreepjes en stickers). De club die de paden ontwikkelt, markeert en onderhoudt is Wandelnet. Wijzigingen worden bijgehouden op hun site, check die ook voordat je gaat wandelen, zodat je niet voor onverwachte wijzigingen en onduidelijkheden komt te staan. GPS-gebruikers kunnen hier ook de track downloaden en/of de routekaart uitprinten. Zelf kun je op het Meldpunt Wandelen aangeven of en waar er iets aan de markering schort.

Wandelgids Zuiderzeepad

Alle 14 LAW’s hebben een uitgebreide zeer praktische wandelgids met alle ins en outs: de hoofdroute opgesplitst in dagtrajecten, beschreven in beide richtingen, per traject een gedetailleerd routekaartje, met daarop ingetekend bushaltes, overnachtingsplekken, bezienswaardigheden en meer. Daarnaast veel achtergrondinformatie, full colour foto’s en handleiding bij het gebruik van de gids. Met name vanwege de routekaartjes onmisbaar bij het lopen van de route. Neem altijd een overzichtskaart mee, zodat je het geheel van de route kunt overzien. De gids van het Zuiderzeepad is te koop bij enkele gespecialiseerde kaarten- en gidsenwinkels, zoals De Zwerver.

Vervoer naar het startpunt

Vanaf station Zwolle met bus 71 naar Vollenhove.