Fietsroute Schwarzwald Radweg door het Zwarte woud

Der Schwarzwald-Radweg. 'Echte' mountainbikers halen er hun neus voor op en racefietsers hebben er niets te zoeken. Ideaal dus voor mensen zoals u en ik: vakantiefietsers! Een kleine vierhonderd kilometer, waarvan grote delen onverhard, is immers goed te doen als je weinig tijd hebt en tóch met een goed gevoel thuis wilt komen.  

Het Duitse station van Lörrach, op een steenworp van Basel, is ons beginpunt. Wat we ons van die eerste dag herinneren? Niet zo heel veel, eerlijk gezegd. Iemand die riep: ‘Habt euch auch ein Kühlschrank dabei!’ toen we met onze zwaar bepakte fietsen omhoog kwamen buffelen. Verder gleed hij een beetje voorbij zonder al teveel grootse herinneringen. Prettig, dat wel. Een fijn, schoon landschap. Niet verstoord door steden en snelwegen. Veel bos, héél veel bos op deze eerste dag. En net toen we dachten: zeg, het kan wel iets minder met dat bos, opende het landschap zich. Dorpjes, weilanden, ruimte, licht, stilte. Tegen de avond was het op z’n mooist, de indrukken werden sterker. Een ooievaar die zich minutenlang liet meevoeren op de thermiek. Een vlammend rode vos die een meter voor ons overstak en daarna weg flitste in het kreupelhout. De laatste zonnestralen dansend op de schaduwen van de lange avond in juni. En daarna de doorkomst in het onbeduidende Nedenweg, vlak voor Schönau. De dorpsjeugd op hun knetterende brommers, de warmte van de avond, dat machtig onbeduidende in het leven.

We eindigen op een kleine camping in Schönau in Schwarzwald. Een knus dorp aan de voet van de Belchen, met 1414 meter één van de hoogste jongens van het Zwarte Woud. Veel stacaravans, ordentelijk, beetje stugge bewoners. Een wat afgemeten knikje. Wat moeten die hier? Maar de camping­eige­na­ren ontvangen ons allerhartelijkst. Alternatief Duits. Gele atoombomstickers op hun rode bestelauto. ‘Mooie fietstassen hebben jullie. Zit er pvc in?’ En als we vragen of er wifi op de camping is: ‘We zetten hem even aan, maar vannacht gaat hij uit, de straling is slecht voor je gezondheid.’

Fotograaf Moquette heeft ook zijn principes. ‘Altijd de tent opzetten in de buurt van een beek’, doceert hij. ‘Dan heb je geen last van het verkeer of van schreeuwende campinggasten. Het stromende water is bovendien een rustgevende ‘in slaap susser’.

Slecht weer bestaat niet

Kenners hadden ons al gewaarschuwd. Het kan regenen in het Zwarte Woud. Langdurig regenen. Als we wakker worden, hebben we te maken met regen van de meest wrede soort. Hoosregen. Waterkolommen. Zonder enige hoop op verbetering. Probleem is dat wij geen van beiden rasoptimisten zijn. Er zijn mensen die op een dag als vandaag zeggen: ‘Kop op, je kunt er toch niets aan doen’. Of: ‘Slecht weer bestaat niet, alleen slechte uitrusting.’

Maar onverhard fietsen heeft vandaag geen enkele zin: hogerop is niets te zien en de regen maakt de bospaden onbegaanbaar. We ontbijten in de plaatselijke bakkerij en zwoegen dan via Totdtnau naar de beslist niet kinderachtige en bijna 1300 meter hoge Feldbergpas. Vanaf de pas is het nog maar een klein onverhard stuk naar onze overnachtingsplek, een pension in Rinken. Na een dag regen en kou is het lekker de natte tent uit te kunnen hangen, onder een warme douche te kruipen en het vooruitzicht te hebben van een zacht bed en een goed bord eten. ‘Inwoners van het Zwarte Woud’, zegt de eigenaar ’s avonds bij de Kunscht, de centrale betegelde houtkachel, ‘zijn eigenwijs, gastvrij, maar ook ouderwets. De vrouw blijft thuis, de man werkt. En ze houden enorm van frutsels: koekoeksklokken, beeldjes, houtsnijwerkjes, vaasjes, borduurwerk en wat je al niet nog meer kunt verzinnen om een grijze, ijskoude winterdag mee door te komen.’

Koffie en kaastaart

Knalblauwe lucht, wat een feest na gisteren! Slecht weer bestaat dus wel degelijk, want vandaag is het goed weer. De lente is meteen in alle hevigheid losgebarsten, overal kakelt, bromt, twinkelt en fluit het. De velden zijn paars van de koekoeksbloemen en geel van de boterbloemen. We dalen af richting Hinterzarten door een mooi open landschap, dat zo in de Alpen had kunnen liggen. In de diepte glinstert de Rijnvlakte met daarachter de Vogezen. Niet eens zo heel lang geleden was het Zwarte Woud een behoorlijk ontoegankelijk gebied. Vanaf de Rijn zagen achtereenvolgens de Kelten, Romeinen en Germanen een dreigende strook bos liggen die ze maar het ‘Zwarte Woud’ noemden. Ze hadden er niets te zoeken, want waarom een eng bos opzoeken als je het Rijndal had waar je doorheen kon trekken?

We wijken een beetje van de route af, houden wat langer het asfalt en maken een grandioos mooie doorsteek naar het Jostal. Bij het Josenhof gaan we, amper een uur na het ontbijt, aan de koffie en kaastaart. Ja zeg, je hebt vakantie of je hebt het niet.

Bij Waldau pikken we de Schwarzwald-Radweg weer op, fietsen lange tijd op de grens van bos en weilanden en bezoeken in Schonach de grootste koekoeksklok ter wereld. Ooit was het Zwarte Woud hét centrum van de koekoeksklokken­industrie. Voor ambachtslieden was het een winteractiviteit, als er verder toch niets te verdienen viel. Helaas draait het bezoek uit op een lichte teleurstelling. Allereerst moeten we betalen om ‘binnen’ te komen, worden in no-time naar buiten gebonjourd en wachten vervolgens een half uur op de koekoek zelf die we ook van een afstandje hadden kunnen bewonderen. Dat had Josef Dold, die twee jaar aan de klok bouwde en er een vermelding in het Guiness Book of Records mee binnen sleepte, toch anders bedoeld. Denk ik dan.

Wurstsalat

Eenmaal buiten het stadje begint het opnieuw te regenen. En staan we geruime tijd mismoedig te schuilen in een bushokje. Vloeken, bidden, hopen. Hier een hotel nemen? Maar waar dan? Er is niets. We vermannen ons en gaan door. Achteraf een geweldig idee, want we maken een maar liefst 17,5 kilometer lange afdaling van Landwesen naar Mühlenbach op 255 meter. Voor het knusse Haslach met zijn 18e eeuwse vakwerkhuizen hebben we helaas te weinig tijd; we móeten op tijd in Wolfach zijn voor het EK voetbal. Nederland speelt tegen Duitsland en al de hele dag rijden er auto’s rond met vlaggetjes en gekleurde autospiegels. We strijken neer in Gasthaus Salmen waar een enorme flatscreen staat. Het eten is belabberd: vette hamburgers en Wurstsalat. Kent u Wurstsalat? Nee? Houden zo! Slierten worst met augurk en ui. Maar het bier is goed en dat maakt het verlies van de wedstrijd én de uitschakeling van Oranje dragelijk. Het blijft die nacht nog lang onrustig.

Murgflösser

Wolfach is een prettig klein stadje. Geen Haslach wellicht met zijn prachtige Pfarrkirche, maar het heeft een machtig stadhuis, een fraai marktplein en een statig slot. Bij de plaatselijke fietsenwinkel halen we nieuwe remblokken. Dat blijkt hard nodig, want het slechte weer van de laatste dagen heeft zijn tol geëist. Onze fietsdag begint opmerkelijk genoeg met een bh op een wegwijzer. Intrigerend, welk verhaal zit daar achter? Wat is hier gebeurd?

Het past bij deze broeierige dag waarop we meteen steil in de beugels moeten. In korte tijd van 250 naar 750 meter. Een walhalla voor klimmers. Ruim voor negen uur gutst het zweet al van onze gezichten. Maar we zijn er nog niet; we eindigen uiteindelijk op 970 meter, de Alexanderschanze. Over deze pashoogte loopt de machtige Schwarzwaldhochstrasse, gereed gekomen in 1930 en één van de oudste toeristenroutes in Duitsland. Nu enigszins vergane glorie, maar ooit tuften de rijken van Europa hier rond met hun open sportauto’s. Langs de route stonden schitterende hotels, zoals het nu leegstaande Hotel Alexanderschanze, en in luxe kuuroorden werd er uitbundig vakantie genoten.

Laat in de middag rijden we, via het wondermooie Langenbachdal, het Murgtal binnen waar een stevig stuk Nederlandse geschiedenis aan kleeft. Horen we later tijdens het avondeten in het gastvrije Gasthof Waldhorn in Forbach. Tweehonderd jaar lang zijn er vanuit het Zwarte Woud enorme hoeveelheden boomstammen over de Rijn naar Dordrecht vervoerd en vanuit daar verder naar Amsterdam. Het bracht de streek lange tijd voorspoed; er werd dan ook wel gesproken van het ‘Groene Goud.’ In ons land werden de boomstammen, Höllander genaamd, gebruikt voor de scheepsbouw of om de huizen in het drassige Amsterdam te stutten. 

Het hout was drie tot zes maanden onderweg. De ‘houtvlotten’ waren wel vijftig meter breed en 350 meter lang. Op de vlotten stonden complete dorpen waar tientallen arbeiders en hun bazen (Murgschiffers) woonden en leefden. Compleet met veestapel! Sommigen bleven achter in Nederland, maar andersom gebeurde het ook dat kooplieden uit Amsterdam in het Zwarte Woud prachtige huizen lieten bouwen. Mag ik er een prachtige regionale anekdote doorheen slingeren? ‘Kinderen, altijd netjes zijn tegen een Nederlander. Je weet nooit of het je vader is!’

De laatste Murgflösser, zoals de houttransporten werden genoemd, vonden plaats in 1896. Met de opkomst van staal dat in schepen werd verwerkt was hout steeds minder nodig. Bovendien haalde Nederland steeds vaker hout uit andere landen én zorgde de aanleg van een spoorweg voor een snellere verbinding.   

Papierindustrie

Voor de laatste keer sjorren we onze spullen op de fiets. Natuurlijk pikken we de beroemde overdekte houten brug van Forbach mee. Origineel uit 1571, maar in 1954 compleet vervangen door een exacte replica. Langs de Murg, tussen Langenbrand en Gernsbach vinden we restanten van de papierindustrie die hier ooit zeer groot was. Er wordt overigens nog steeds papier gemaakt langs de Murg. In mooie, oude complexen waar witte stoom uit hoge pijpen komt, maar ook in ultramoderne fabrieken.

Gernsbach aan het eind van het Murgtal is een aangenaam stadje; ook wel de parel van het Zwarte Woud genoemd. Met een mooi voormalig raadhuis, gebouwd door Johann Jacob Kast die schatrijk werd met de houttransporten over de Rijn naar Nederland. Bij Staubenhardt fietsen we door de laatste restanten van het Zwarte Woud. De route blijft verrassen tot aan de boorden van Karlsruhe. Vanuit het groen vallen we de stad plotseling binnen; de Max Liebermannstrasse, grappig dat je zoiets onthoudt. We zigzaggen door de stad. Zakenmensen en reizigers, een drukte van belang. Het is vrijdagmiddag en warm. Tropische muziek dwarrelt ergens vandaan. Love generation van Bobby Sinclair. Het zit erop, nog zes uur tot de trein naar Nederland komt. Het waren geen Alpen of Pyreneeën. Maar het Zwarte Woud helemaal door voelt óók heldhaftig.