Fietsen in Finland: eilandhoppen langs de scherenkust

Fietsen van het Finse vasteland naar Åland, dat moet haast wel met een waterfiets. Dat was mijn gedachte toen ik de interactieve kaart van Scandinavië bekeek voor het plannen van deze fietsreis. Tussen Finland en Zweden, waar de Botnische Golf overgaat in de Baltische Zee, ligt de autonome Finse regio en eilandengroep Åland. Zoals wel vaker bij eilanden: eromheen niets dan zee. Toen ik inzoomde keek ik naar wat leek een granieten tegelplaat: duizenden spikkels doemden op voor de donkerblauwe achtergrond. Wat blijkt: meer dan 80.000 eilanden, scheren en stapstenen liggen ten zuidwesten van Finland. Bewoond of compleet verlaten, op een enkele meeuw na. Soms niets meer dan een kale rots, meestal weelderig begroeid met moslaag of naaldboom.

Ik was eruit. Eilandhoppen, kriskras door de Finse archipel, dat gaan we doen!

‘We’, want mijn broer Merijn gaat mee. Hij heeft amper de kans gehad om wasjes te draaien, na een reis van een jaar door de drukste steden en hoogste bergketens van Azië. Nu mag hij wederom zijn tassen gaan pakken. Dat terwijl hij druk is geweest met solliciteren. ‘Is er eigenlijk wel bereik op de ferry, voor als ik word teruggebeld?’

Ja, we gaan varen, met de Finnstar. In zo’n 32 uur van Travemünde naar Helsinki. Goed nieuws voor Merijn: we zijn nooit te ver van een Duits, Deens, Zweeds of Ests eiland om een signaal op te pikken. Er is wifi aan boord voor wanneer dit niet het geval is.

Zooefff! Klinkt het vanuit Merijns telefoon.

‘Zo, weer een sollicitatie verstuurd. Biertje bij de bar?’

• Slaapplek: Een Outside Cabin aan boord van de Finnstar van Finnlines, ergens op de Oostzee tussen Travemünde en Helsinki.

Dag 1: Helsinki - Kimito

• Glooiend en giftig
• 83 km fietsen en 77 km met trein

Goed uitgerust en na een riant ontbijt sturen we de fiets van de ferry soepel door het havengebied van Vuosaari, hemelsbreed zo’n 12 kilometer oostelijk van Helsinki. Onze bestemming in de Finse hoofdstad: de trein naar Turku, want daar begint het avontuur pas echt.

Toch is het niet Turku waar we uitstappen, maar zo’n 115 km ervoor. Het is een prachtdag en de benen hebben er zin in. Nog voordat onze fietsroute officieel begonnen is, laten we het plan vieren. Het blijkt een goede keuze te zijn. We worden getrakteerd op een licht glooiende gravelweg die ons kilometerslang laat deinen door gehuchten en sparrenbossen, langs een eekhoorn, houten kerk, berk en nét niet over een adder.

Vrouwtjesadders zoeken vaker het warme wegdek op wanneer ze drachtig zijn. Ze schrikt, valt aan, maar bedenkt zich op het laatst. Nadat we beiden zijn bijgekomen van de schrik kronkelt ze rustig naar de beschutting van de berm. Als een boer met kiespijn kijk ik naar mijn broer: ‘Zeg, hoe ver zou het zijn geweest naar een ziekenhuis waar ze beten van giftige slangen behandelen?’

De zomerzon in Finland is verraderlijk: de zon schijnt nog ruim boven de horizon, maar het is inmiddels bijna 22.00 uur. In de buurt van Kimito zetten we tussen zwerfkeien van het formaat personenauto onze tenten neer. Een slaapmatje blijkt overbodig, door een laag mos dat aanvoelt als hoogpolig tapijt. Na zijn laatste hap macaroni opent Merijn zijn mail.

‘En?’

Nog geen verlossend bericht.

• Slaapplek: wildkamperen, in een dicht bos vlakbij Kimito.

Dag 2: Kimito - Pargas

• Turku Archipelago Trail
• 84 km fietsen

De zon brandt ons om 06:00 uur de tent uit. En hoewel we zeker niet lang hebben geslapen, hebben we wel het gevoel dat we zijn uitgerust. De gezonde lucht en grote hoeveelheid daglicht doen ons goed. Na een eenvoudig ontbijt in Kimito bezoeken we de gelijknamige 14e -eeuwse stenen kerk met oorlogsgraven van soldaten die sneuvelden tijdens de Winteroorlog (1939-1940).

Mijn reisgenoot, die tevens historicus is, vertelt:

‘Finland was een bondgenoot met Duitsland tijdens het begin van de Tweede Wereldoorlog. Niet vanwege het nazi-gedachtegoed, maar vooral om het grondgebied terug te veroveren dat de Russen hadden ingepikt. En heb je wel eens gehoord van de Finse scherpschutter met de bijnaam “De Witte Dood?” Die tijdens die oorlog ruim zevenhonderd Sovjetsoldaten heeft doo..’

‘Hier linksaf!’

En wel bij het Tuorla Observatorium, het grootste astrologisch instituut van Finland, waar we in de knusse museumbistro troebele appelsap drinken van lokaal geplukte appels. Zo’n tien kilometer voor Turku slaan we wederom linksaf, de Turku Archipelago Trail op. De 250 kilometer lange Ring Road (ringweg) die ons de komende paar dagen fietsend en varend de vele eilanden en scheren van de Skårgärden laat ontdekken. We blijken niet de enige. Half Finland lijkt bedacht te hebben om een deel van hun zomervakantie op de eilanden te vieren, Er is geen wolkje aan de lucht, maar grote donderwolken zweven boven mijn reisgenoot die na een chaotisch Azië een rustige fietsreis door zijn neus geboord ziet. Maar dan:

“Biebieebieebieep-biep-bieeeep!!”

“Telefoon!”

Ik stop honderd meter verder en als ik omkijk zijn de donderwolken verdwenen. Een blije broer, die net gehoord heeft dat hij over anderhalve maand mag beginnen aan zijn nieuwe baan.

De steilste beklimming van de dag op het terrein van Solliden Camping, en de Duitser die ons met zijn 4x4 camper afsnijdt en onze aangewezen kampeerplek voor onze neus afpakt, deren niet.

Het uitzicht over de archipel, overgoten met goud-roze avondlicht en het goede nieuws van zojuist maken ons immuun voor gemopper.

Meneer droombaan: ‘Biertje bij de bar?’

• Slaapplek: Solliden Camping, Solstrand 7, Pargas.

Dag 3: Pargas - Korpo

• Schipper mag ik overvaren?
• 70 km, waarvan 3 km aan veerverbindingen

Het zou nog beter worden. Na koffie en een huisgemaakt gebakje met verse blåbår bij Café Sattmark gaan we aan boord van de eerste veerpont. De overtocht is zo’n twee kilometer en verbindt het eiland Lillmälö met Lillandet, wat wederom erg Zweeds klinkt. Niet alleen Åland, vrijwel alle Zuid-Finse eilanden zijn tweetalig, met Zweeds als hoofdtaal. Merijn is verheugd, want komt met zijn aardige beheersing van het Noors en in iets mindere mate ook de Zweedse taal een stuk verder dan alleen knäckebröd en blåbår. Niet dat dit vaak van pas komt, want de Fin staat niet bepaald bekend als notoire kletsmajoor. Een van de zeldzamen keren dat we wél een gesprek van langer dan tien seconden met een Fin voerden was aan boord van het veer. Aleksi, een jongeman van halverwege de twintig, afkomstig uit Turku:

'Finland heeft een wet, dat iedere bewoner gratis van en naar de eilanden kan komen.’ Vertelt hij, op het moment dat ik met mijn portemonnee pak, anticiperend op de veerman die zo komt afrekenen. ‘Dus stop maar weer weg hoor, hij komt niet.’

Aleksi fietst de Archipelago Ring Road vaker, meestal in twee dagen. We delen de inhoud van een thermoskan koffie en eten een appel. De slagbomen vliegen weer open en hij werpt een blik op de kuiten van Merijn. ‘Gaan jullie maar voor hoor. Goede reis!’

De veerverbindingen hebben een drastisch effect op de verkeersdrukte. De eerste 10 minuten op Lillandet is het een continu geraas van verkeer dat voorbij druppelt. Maar alsof iemand een kraan heeft dichtgedraaid is het na de laatste auto muisstil. Dit zal de komende 40 minuten, totdat de veer zijn retourtje weer heeft gemaakt, precies zo blijven. Het enige geluid komt van fiets, wind, meeuw, stern en mijn reisgenoot, die roept:

‘Hier kan ik wel aan wennen!’

We steken de brug over van het ene eiland (Gladagrund) naar het andere (Storlandet). In de drukbezochte havenplaatsje Nagu worden we vandaag voor het laatst geconfronteerd met drukte. Al blijft dat in Finland relatief, want echt druk is het nooit. Na een stop bij een viskraam fietsen we verder, over een compleet lege gravelweg met mijn stuurtas gevuld met gerookte regnbåksforel. Af en toe passeren we een verlaten graanschuur, vakantiewoning of boerderij. Zonder uitzondering rood geschilderd.

Als we de veer naar Korpo oprijden, zien we een bekend gezicht. Aleksi vraagt zich met de handen in de zij hardop af waarom wij later op de boot zijn dan hijzelf.

‘Heb je al geluncht?’ vraag ik, terwijl ik hem het pakketje met vis presenteer. Hij moet nog twee eilanden verder om op tijd bij zijn logeeradres te zijn, een vakantiehutje van vrienden. De slagbomen gaan weer open en mede dankzij een royale lading visproteïne fiets hij dit keer als eerste weg, wuivend.

• Slaapplek: Naawa Nature Awakening, een natuurcamping met sauna. Vlakbij Galtby.

Dag 4: Korpo - Iniö

• Van Houtskär naar Skagen
• 65 km, waarvan 21km aan veerverbindingen. Aantal veerovertochten: 4

‘Jullie zijn laat.’ Horen we van Sara, de gastvrouw van de camping. We hebben haar kajaks gehuurd waarmee we in twee uur – plus een beetje extra dus – van eiland naar eiland zijn gepeddeld. “Nou, er was dus een zwaan…’ begint Merijn. ‘En die keek nogal boos’. Vul ik aan. ‘Daardoor moesten we een grote boog eromheen, waardoor we in het vaargat kwamen en daar was dus de veerboot die akelig snel dichterbij kwam…’ ‘Aah, jullie zijn vast blij als jullie weer op het zadel zitten!’ Zegt Sara, terwijl ze ons aan land helpt.

Los van dit korte incident bleek kajakken een misschien nóg betere manier om de eilanden te ontdekken. Niet afhankelijk van brug of veerboot heb je, mits er geen broedende zwanen in de buurt zijn, elk eiland voor jezelf. En opletten dus voor passerende veerboten.

Extra blij dat we de veerman niet onder ogen hoefden te zien, komt de pont tot stilstand tegen het volgende eiland. Op Houtskär bezoeken we het lokale bootmuseum. Hier leren we over de handelsschepen die in de middeleeuwen vertrokken vanuit de Finse eilanden naar grote handelssteden zoals Stockholm, Danzig en Reval (Nu het Poolse Gdansk en het Estische Tallinn) om onder meer zout, hop en rogge mee te nemen. Uit de lipstickrode houten kerk ernaast horen we een vrouwenkoor, traditionele liederen zingend over mannen ver van huis.

We vervolgen de ringweg noordwaarts dieper in de Skärgarden, onverminderd hoppend van eiland naar eiland. Hoe verder we van het vasteland wegfietsen hoe minder vanzelfsprekend de veerponten varen. Waar het voorheen misschien maximaal een halfuur duurde en goed te combineren was met koffie of een broodje, moeten we voor het eerst drie uur wachten op Nordanlands voor de relatief lange overtocht naar Inia. Al heel snel blijkt dat helemaal niet vervelend.

Het eilandje mag dan slechts twee bij drie kilometer groot zijn, met een camping, twee bushokjes, een schietbaan en een ijskraam. Maar laatstgenoemde maakt van het wachten een zegen. IJsmaker Britt: ‘Welke het lekkerst is? Nou, de blauwe bes is dit keer wel aardig gelukt.’ Haar man is naast de kraam aan het stoeien met een inklapbare tafel: ‘Ach, ze is veel te bescheiden. Dit is het lekkerste ijs van de hele archipel! Citroen past trouwens wel erg goed bij dit zomerse weer.’

Elf kilometer later gaan we aan land bij het eiland Iniö. Hier moeten we overnachten, want de volgende boot gaat morgenochtend pas, om 08:15 uur. Dat blijkt geen straf te zijn. Een halve kilometer voor de pontsteiger van Skagen, waar we morgenochtend moeten zijn, slaan we een bospad in. Na een korte beklimming met de fiets op de schouder bouwen we ons kamp voor de nacht. Merijn leest een sci-fi boek met een kaft die bijna even felgekleurd is als de lucht boven ons en de archipelzee. Deze lijkt in brand te staan door de zon. Tijdens het begin van de reis leek het landschap wat eentonig en weinig enerverend. Langzaam maar zeker raken we betoverd door de immense schoonheid van deze fietsreis. De weidsheid en stilte zijn overweldigend en het geritsel en gesis van herten rond de tent ’s nachts maken nederig. 

Ik hoor ook gesis uit de tent naast mij:

‘Dit is wel even wat anders dan Delhi.’

• Slaapplek: Wildkamperen. Pal naast een bosweg, op een heuvel met eersteklas uitzicht

Dag 5: Iniö - Kumlinge

• Naar Åland
• 88 km, waarvan ± 35km aan veerverbindingen. Aantal overtochten: 5

Het riet van Jumo wuift naar ons als het veertje vanuit Skagen aanlegt. Vandaag staat in het teken van het verlaten van de ringweg. Waar de Archipelago Trail inmiddels rechts ombuigt richting Turku, slaan wij juist linksaf in de richting van de Botnische Golf. Het is vandaag zondag. Dat betekent dat de eerste afvaart vanaf Jumo pas om 11 uur is en we ons wederom tweeëneenhalf uur moeten vermaken. We nemen een bad in de baai naast de aanlegplaats en wassen onze inmiddels extra belegen fietskleding, welke precies droog is als de veerboot in zicht komt. We passeren de rij automobilisten. Voor fietsers en voetgangers is altijd wel een plekje.

Zoals verwacht buigt het merendeel van auto’s en campers rechtsaf richting Turku, de ringweg volgend. Wij verlaten de route en gaan naar links. Heel even kunnen we de teksten op de borden niet meer lezen, want de voertaal hier is wederom Fins. Het plaatsje Kustavi kent ’s zomers dankzij de vele vakantiewoningen een vertienvoudiging van inwoners. Wij fietsen eraan voorbij en lunchen in Vuosnainen, want ook hier moeten we weer wachten op de boot. Bovendien lijkt het afgelopen met het zonnige weer. Merijn kijkt naar de dikke regendruppels op de ruiten.

‘Biertje dan maar?’

Åland is niet slechts één eiland. Ja, er is het grootste eiland (Fasta Åland), goed voor negentig procent van de inwoners, met onder meer hoofdstad Mariehamn. Eromheen liggen echter nog zo’n 60 tot 80 bewoonde eilanden met namen als Bölmo, Djurholm, Eckerö, Degerö en Åva.

Wij fietsen inmiddels op Åva. Of het nou kwam door de aangename overtocht naar Åland, het bier, het stemmige landschap, de geur van natgeregend gras, het geel walstro, zilverschoon, knoop- en fluitenkruid langs de berm, de klotsende golven aan weerszijden van landtong waar we overheen fietsen, of is het toch het feit dat dit het meest rustige deel is van de archipel? Waarschijnlijk was het alles bij elkaar. In retrospectief zijn we het er zonder twijfel over eens dat deze troosteloze regendag het summum was van de gehele fietsreis.

Waar tijdens de eerdere dagen de wat grotere eilanden nog door konden als vasteland, is de zee hier heer en meester. Sinds de laatste boottocht hebben we 23 kilometer gefietst over een stuk of dertig scheren en eilandjes, allen speels verbonden met bruggen. Kopmeeuwen vliegen met ons mee terwijl de zon tussen donkergrijze wolken fel weerkaatst in de plassen op het wegdek. Voor we er weet van hebben fietsen we over het eiland Kyrkholm, van hieruit vertrekt de volgende pont, die ons steeds dichterbij ons einddoel brengt. We zijn er veel te vroeg, want we hebben aardige doorgetrapt en weinig gestopt tijdens de regen. Bovendien is het hartstikke vlak.

Merijn: ‘Dit is wel even wat anders dan de Annapurna’.

• Slaapplek: Wildkamperen. Naast een verlaten bootschuur, aan de noordwestkust van Kumlinge, ver van alles.

Dag 6: Kumlinge - Haraldsby

• ‘Pratar du Svenska?’
• 101 km waarvan 30 km met veerbootverbindingen. Aantal overtochten: 3

De locatie waar we wakker worden, komt gemakkelijk in mijn Top 3 van mooiste wildkampeer-plekken. Áls ik die zou bijhouden. Nadat we gisteren het laatste veer hebben genomen naar Kumlinge gingen we met ondergaande zon op zoek en vonden deze droomplek, direct aan zee. We moesten een stuk lopen over rotsen en door struiken. Het is een stille ochtend en als wij de enige mensen zouden zijn in een straal van tien kilometer, had ik het geloofd. Ik zet een muziekje aan, voor tijdens het inpakken van de tent. Nick Drake:

‘I never felt magic crazy as this

I never saw moons, knew the meaning of the sea

I never held emotion in the palm of my hand

Or felt sweet breezes in the top of a tree

But now you're here

Brighten my northern sky’

Maar dan, het geluid van een auto. Door de bomen zien we een personenbusje parkeren, er stapt iemand uit, die langzaam onze kan op loopt. Wildkamperen is toegestaan in Finland, behalve op privéterrein en in natuurreservaten.

Zijn we in overtreding? Hebben we soms een bordje gemist? Vraag ik me af, terwijl mijn hart pompt in mijn keel.

De man komt dichterbij totdat hij op spreekafstand is. Nog steeds doodse stilte.

Totdat hij stil gaat staan en ons een goed bekijkt.

- ‘Pratar du Svenska?’ Begint hij.

- ‘Een beetje, ik spreek Noors.’ aldus Merijn.

- ‘Noors is goed’, zegt de man. ‘Camping?’

- ‘Ja’, antwoorden we.

Dat was het. Niets meer, niets minder. Kenmerkend voor een betekenisvolle ontmoeting met een Fin. Geen smalltalk, geen praatje over het weer, geen boete of waarschuwing, niet eens de vraag wat ons hier brengt. Hij loopt stoïcijns voorbij onze tenten en verdwijnt achter de bomen.

De eerstvolgende persoon komen we, zoals het hoort, pas tien kilometer later weer tegen, bij de boot van Snäckö naar Överö.

Wetende dat de we langzaam terugrijden naar de bewoonde wereld, met steden als Mariehamn, Turku en Helsinki, genieten we nog een keer van de slingerende weg over menig eiland. In Degerby nemen we ferry naar Fasta Åland. We zijn te vroeg in Mariehamn, dus we fietsen noordwaarts richting de noordkant van het hoofdeiland. Maar dat redden we vandaag niet meer, dus via de Komoot-app ontdek ik een campingplaats bij Haraldsby. Aan een zandstrand met kristalhelder water. Het is niet origineel, maar de avondlucht lijkt wederom uiteen te spatten door oranje, rood en paars.

Naast mij, vanaf de zwemsteiger:

‘Net Bali’

• Slaapplek: Wildkamperen. Op een openbaar badstrand vlak naast Haraldsby.

Dag 7: Haraldsby - Lemland

• De pontvaarder van Snäckö
• 91 km, waarvan 4 km met veerbootverbinding. Aantal overtochten: 1

Fasta Åland is dermate groot vergeleken met de eerdere eilanden, dat we ons wanen als op het vasteland. Voor de kleinste overtocht van deze fietsreis moeten we wel betalen. In het noorden, bij Snäckö vertrekt een voetveertje bij Lola’s Seaside Restaurant. We eten eerst een Ålandspannakaka, de lokale pannenkoek met kardemom, slagroom en pruimenjam. De pontvaarder van Snäckö moet wel de sterkste opa van Åland zijn, want hij staat erop dat hij elke fiets, vaak met bagage er nog aan, de trap op-en-af tilt, waarna hij ze handig parkeert tegen de reling. Als iedereen aan boord is ploft hij in zijn leren stoel met schapenvacht, zijn hand nonchalant balancerend op het roer.

Het pruttelende veertje, uitsluitend voor fietsers en wandelaars, vaart in traag tempo naar Skarpnåtö.

Hierna keren we langzaam terug in de bewoonde wereld. Via Sålis en Hammarland, waar we een vegansk burgare med pommes eten. Door Torp, waar we over het erf fietsen van de allermooiste – van de misschien wel dertig bloedrode houten windmolens – die we deze reis hebben gezien. En uiteindelijk langs Johannelund, Fagerkulla en de luchthaven van Mariehamn, waarna de havenkranen opdoemen die in de industriële haven duizenden boomstronken keurig opstapelen alsof ze erna in een luciferdoosje moeten. 

De hoofdstad van Åland heeft slechts 11.000 inwoners, maar doet aan als een grote stad, waarschijnlijk omdat wij niets meer gewend zijn door een week onthouding van stedelijke prikkels. In de haven van het Maritiem Museum deinen doorleefde houten boten, hevig krakend. Ze hebben meer te vertellen dan de gemiddelde inwoner. Alhoewel, bij café en galerie Viktor treffen we een sfeer die sterk neigt naar bruisende gezelligheid.

Nu, een week en 580 kilometer later missen we die regenachtige dag op Åva en de verplichte onthaast-bubbels tussen veerboten in.

Ik steek alvast twee duimen op naar mijn reisgenoot, want ik weet precies wat hij gaat zeggen.

‘Biertje dan maar?’

• Slaapplek: Een Cabin met zicht op zee, aan boord van de Finnstar van Finnlines, ergens tussen Helsinki en Travemünde.