De East Highland Way wandelroute in Schotland

Het gebied

Schotland, maar niet het ruigste en spectaculairste deel ervan. De East Highland Way loopt ten zuiden van de Great Glen, de 107 km lange watergeul tussen Inverness en Fort William, en eindigt bij Aviemore in het Cairngorms-gebergte. Het gebied is dunbevolkt. Het landschap bestaat uit heuvels die op z'n mooist zijn waar geen saaie dennenbossen zijn aangeplant. De route voert soms over de flanken van die heuvels (maar nergens hoger dan ca 350 meter), soms door de brede dalen aan de voet ervan. Liefhebbers van munroes kunnen er aan dagen klauteren. De laatste dag komt de route door de Cairngorms, een populair outdoorgebied met eindpunt Aviemore als toegangspoort.

Gemaakte tocht

East Highland Way (EHW), zes- tot zevendaagse trektocht van 132 km. De East Highland Way is een vrij nieuwe route (2007), van Fort William naar Aviemore, beschreven door Kevin Langan die de route ontwikkelde als wildkampeertocht maar 'm vanwege overweldigend succes aanpaste en langs accommodatie leidde. Elke dag eindigt bij een bunkhouse of B&B. De afstanden variëren van 8 tot 34 km. Tussenliggende accommodatie komt er niet want het overgrote deel van het terrein zijn 'estates' of is eigendom van de Forestry (soort Staatsbosbeheer). De route vormt de verbindende schakel tussen de West Highland (High) Way die in Fort William eindigt; de Great Glen Way die net als de East Highland Way in Fort William maar verder noordwaarts verloopt en de Speyside Way die in Aviemore start.

Zwaarte/moeilijkheidsgraad

Matig zware tot middelzware tocht. De route schommelt tussen 0 en 350 m en gaat grotendeels over goed begaanbare paden, van brede boswegen tot smalle verwilderde paadjes door het veen. Op dag drie enkele rivieroversteken die lastig kunnen zijn na veel regen.

Navigatie

Bewegwijzerd met bordjes, verfstrepen en stickers; wandelgids The East Highland Way van Kevin Langan; gps-track op www.easthighlandway.com. De routebordjes EHW zijn schaars - de route is nog vrij nieuw - maar dat gezoek is ook wel weer leuk: 'adventurous navigating', zodat het lekker rustig blijft op het pad. De routegids geeft duidelijke maar schetsmatige kaartjes, topokaarten zijn onmisbaar. De gids is zeer compleet, inclusief etappe-indeling, hoogteprofielen, terreinomschrijving, moeilijkheidsgraad, per etappe de overnachtingsmogelijkheden, etc. De log die je van easthighlandway.com kunt uploaden rijgt alle dagen achtereen, opletten dat je bijtijds afslaat naar je overnachtingsadres.

Beste seizoen

Half april t/m juni + half september - half oktober, afhankelijk van de periode waarin de midges actief zijn. 'The midges are out!' Als je dát onderweg te horen krijgt, heb je de East Highland Way niet goed gepland: als de flying teeth 'out' zijn en zich massaal op je vlees storten wil je je alleen nog maar opsluiten, met de deuren en ramen potdicht. Wij planden onze tocht in de tweede helft van september, dan hebben de meeste bijtvliegjes de moed hebben opgegeven, zijn de temperaturen nog redelijk en heb je minstens 12 uur daglicht hebben (7.30 - 20.30 uur). Maar ook dan is het weer typisch Schots, geen peil op te trekken. Wij hadden 3 dagen min of meer zonnig weer, 2 dagen mist, 1 dag regen. Ook in de winter zal de tocht te doen zijn: weinig hoogteverschillen, wel hier en daar modderig. Tip tegen midges? Volgens insiders haten ze  'Skin So Soft', een crème van het merk Avon.

Eten/drinken, inkopen doen

Eten en vooral drinken moet je voor iedere dag meenemen. De dorpen zijn dun gezaaid, laat staan dorpen met een shop of lunchroom. Waar die er zijn, staan ze opgesomd in de wandelgids, maar zorg altijd voor reservevoorraad, want ook in Schotland overleeft niet iedere pub, shop of tearoom.

Overnachten

B&B's, bunkhouse, hotelletjes, wildkamperen. De mogelijkheden zijn schaars, in de gids van de East Highland Way staat een lijst. De route was oorspronkelijk bedoeld als (wild)kampeertocht, zonder toestemming van landeigenaren en bosbeheerders maar werd zo'n succes dat mensen om aanpassingen (accommodatie) gingen vragen, zie zijn FB-pagina EHW. Tussenliggende accommodatie komt er niet want terrein is eigendom estates en forestry. Reserveer tijdig. Of neem je tentje mee.

Waar wij sliepen (meest adressen staan in routegids):

Fort William
Cruachan Hotel
Achintore Road
Fort William
www.cruachanhotel.co.uk
Stijlvol hotel met uitzicht op Loch Linnhe en vlakbij een (beetje treurige) winkelstraat. Maar de betere pubs en pizza-takeaways overleven. En alles wat met outdoor te maken heeft. Fort William, gelegen in de schaduw van Ben Nevis, is outdoor-capital van de hooglanden.

Spean Bridge
B&B Mahaar
Inverness-shire
PH34 4EP
T: +44 (0)1397 712365
www.mahaar.co.uk
B&B op steenworpafstand van het station. Het station heeft pub met open haard en goed eten. Aanrader.

Tulloch
Station Lodge
Tulloch, Roy Bridge
Inverness-shire
PH31 4AR
+44 1397 732333
www.stationlodge.co.uk
2, 4 en 8-p kamers met stapelbedden, eenvoudig maar voldoende. Ontbijt inclusief. Diner/lunchpakket op aanvraag (tijdig aangeven, voorkeur voor vegetarisch ook).
Voor de deur stopt de trein.

Laggan
B&B The Rumblie
Gergask Avenue
Laggan by Newtonmore, PH20 1AH
+44 1528 544766
www.rumblie.com
Diner (goed eten, uit eigen tuin) op aanvraag beschikbaar, tijdig aangeven. Het is een gezellige comfortabele plek, in het verder uitgestorven gehucht Laggan. Echtpaar runt de boel ecologisch en duurzaam. De eigenaar heeft iets weg van Youp van 't Hek en houdt van een grapje. De eigenaar van The Rumblie is nauw betrokken geweest bij aanleg van East Highland Way en nog steeds betrokken. Vragen? Bel of mail hem of check zijn facebook-pagina via www.rumblie.com.

Newtonmore
Highlander Hotel
Kingussie Road
Newtonmore
+441540673341
www.bespokehotels.com/highlanderhotel
Newtonmore heeft veel hotels met eigen bar. Pubs kom je er dus nauwelijks tegen. In het restaurant heeft het (overwegend Poolse) personeel vooral haast. Hotel is ingesteld op grote groepen (bus)reizigers.

Kincraig
Ossian Inn
Kincraig, PH21 1QD
www.ossianinn.com
Combi van artistiek en verwaarloosd. Eigenaar is zoon van de man die de Ossian Inn 40 jaar gerund heeft maar in 2013 is overleden. Zelfbediening ipv full english breakfast...

Edinburgh
York House Hotel
27 York Place
New Town
Edinburgh, EH1 3HP
http://yorkhousehotel.roomswhizz.com
Gelegen achter Edinburgh Bus Station, op een kleine 5 minuten lopen van Waverly station, voor trein naar vliegveld.

Georganiseerd

Alleen al in Schotland zijn er zeven bedrijven die de East Highland Way georganiseerd aanbieden. In Nederland kun je o.a. mee met de Travellers. Bagagevervoer wordt ook aangeboden door o.a. B&B The Rumblie en Loch Ness Travel, 0044 (0)1456 450 550 of 0044 (0)7711 429 616. Richtprijs voor het volledige traject: 75 pond (max 20 kilo).

Kaarten en gidsen

• The East Highland Way, Fort William to Aviamore, uitg Luath Press, € 14,95. De officiele gids van de East Highland Way. Te bestellen via www.easthighlandway.com en via reisboekhandel De Zwerver. Routebeschrijving, schetsmatige kaartjes, etappe-indeling met profiel, terrein-beschrijving, accommodatie etc. Topokaart onmisbaar.
• Topokaarten 1:25.000: OS (Ordnance Survey), Explorer Map, nummers 392 (Ben Nevis & Fort William), 393 (Ben Alder, Loch Ericht & Loch Laggan), 402 (Bedenoch & Upper Strathspey) en 403 (Cairn Gorm & Aviemore, € 12,50 (geplastificeerde versie € 21,50).
• Overzichtskaart: Scotland, AA Road Map Britain 9, 1:300.000, € 8,50.

Vervoer naar Schotland

Heenreis
Vliegen op Glasgow,  1,5 vliegtijd. Vanaf Glasgow Airport CityLink bus 915 naar Fort William, bijna 3 uur reistijd.

Alternatief: vanaf Glasgow Airport taxi naar Dalmuir, en vanaf hier de trein rechtstreeks naar Fort William (circa 3 uur en 20 minuten). Helaas vertrekt de trein maar een paar keer per dag en is de eerste optie om 18.38 uur.

Terugreis
Trein: Aviemore - Glasgow via Perth, bijna 3 uur reistijd.
Alternatief (duurder): trein Aviemore - Edinburgh, 2,5 uur reistijd; terugvliegen vanaf Edinburgh.

Treinreisplanner Schotland: www.scotrail.co.ukTreinreisplanner + ticketservice: www.treinreiswinkel.nlRoutebeschrijving East Highland Way van dag tot dag

De gps-track staat op www.easthighlandway.com
Wij zijn op drie punten van de route afgeweken:

- traject Feagour - Laggan (8 km, dag 4) hebben wij een lift gekregen en aan dag 3 vastgeplakt. Daardoor loopt de nummering van de volgende dagen anders: onze dag 4 is dag 5 uit de gids; dag 5 is dag 6, dag 6 is dag 7.
- het traject op die dag hebben we verlegd, ipv langs de rand van Loch Laggan te lopen, zijn we achterlangs Binnein shuas gewandeld en dan langs het Loch na H-Earba. Aan het eind daarvan hebben we de route weer opgepikt. Zie de scan.
- vanaf Tulloch Bunkhouse (dag 3, 34 km) hebben we de route een paar kilometer ingekort door een afsteker te nemen.

Dag 1, Fort William - Spean Bridge, 19,3 km
De route verlaat de bebouwing van outdoorstad Fort William en volgt breed steenpad steil omhoog langs de enorme pijpleidingen van de British Aluminium Company Ltd, gebouwd om de miljoenen liters water te transporteren naar aluminiumovens in Fort William en Kinlochleven. Het brede pad versmalt als het later een mooi zilverberk-bosje in duikt, waar alles is bedekt met een dikke laag mos. Het is bijna het mooiste dat de dag te bieden heeft, maar nog mooier is het uitzicht bij Tighnacoille Farm: 360 graden rondom deinen heuvels, van lichtglooiend tot heftig piekend. Want tussen mosbos en dit uitzicht bij Tighnacoille Farm liggen ook heel wat kilometers verkeersgeluiden en bebouwing.  Overnachten in B&B Mahaar in Spean Bridge; eten in oude station.

Tip: even van de route af, de doorgaande weg heuvel op volgen (volg aanwijzing routegids) ligt Lochaber Farm stuit. Het lijkt op alles behalve op de houthakkershut die je halverwege het beetje saaie bos zou verwachten. Stippelkleedjes, gehaakte knuffels en een vitrine vol overheerlijke taarten. Wordt het chocolate cake, rhubarb tart of cheese cake?

Dag 2: Spean Brigde - Tulloch, 22 km
Ook op dit traject begint de route door een sprookjesachtig bos. In de diepte stroomt Spean River, op de helling liggen grote ontwortelde berken, in de berm groeien paddenstoelen formaat eierkoek. Het zijn fraaie kilometers naar eenzaam en verlaten Monessie, een gehucht van drie huizen in een brede vallei, Glen Spean. In de heuvels is nog het spoor te traceren van de oude spoorlijn (Puggie Line) die voorheen water van Loch Laggan en Loch Treig naar aluminiumfabriek in Fort William transporteerde. Er volgen fraaie kilometers door moerasachtig gebied. Het is zoeken naar het pad, meer aanwijzingen zouden welkom zijn, maar het is ook wel weer leuk: adventurous navigating, zoals de auteur het noem. We missen het heen-en-weertje naar het dorpje Achluachrach dat je bereikt via een brug over een kolkende rivier. Je kunt er een kerkje (Cille Choirill Church) bezichtigen dat is gebouwd op een 'dramatic hillside' (Bruach Bhristie) en er vlakbij ligt een hotel met 'excellent food'. Dan saai traject over brede bospaden door aangeplant dennenbos. Het komt uit in Inverlair bij Inverlair Inverlair lodge, standplaats 'Special Workshop No 6', waar special troepen opgeleid werden in 'silent killing' tijdens WOII. Overnachten in bunkhouse in Tulloch.

Dag 3, Tulloch - Laggan, 34 km (42 naar B&B The Rumblies)
Vroeg op pad, om vóór de eerste trein afsteker via spoor te doen. Na spoor duiken we bos in waar we aansluiting op de route moeten zien te vinden. Er volgt 10 km lang breed bospad met veel kaalslag. Links uitzicht op big hills Beinn a Chaorainn (1052) en Beinn Teallach (915 m). We buigen vanaf Moy van route (die door bos vervolgt) af voor mooier traject: door okergeel begroeide vlakte > langzaam stijgend, om rand van fraai Loch na-h-Earba te volgen. Karrenspoor met stenen. Langs het meer staan kromgetrokken boompjes, aan rechterzijde een heuvelkam. Het is de setting waar de Britse serie Monarch of the Glen is opgenomen. Na het meer vallen alternatieve en originele route weer samen. Er volgen enigszins saaie kilometers over bospaden die bezaaid zijn met stenen. 'The forest trails are not very forgiving' schrijft de route-auteur. Na 33 km krijgen we een lift van de eigenaar van B&B The Rumblies: de laatste 9 km (officieel een extra wandeldag) doen we per auto.

Dag 4, Laggan - Newtonmore, 14,8 km
We struinen kriskras door Strath an Eilich, een schitterende mosterdbruine zompige vlakte. Minstens zes riviertjes moeten we kruisen, wat vandaag meevalt, maar na heftige regenval een lastige klus zal zijn. Er volgt een lang zandpad vol hertensporen dat uitkomt bij Dalnashallag bothy, een schuilhut met versleten fauteuils en kunstbloemen voor de raampjes. Het lege land rondom heet Meadow of the hunting, alleen wat ruïnes herinneren aan vroegere bewoning. Het land is ooit ontruimd (The Clearances), de mensen werden verjaagd in ruil voor schapen, gewoon omdat die meer opleverden. Deze massale ontruimingsactie in de Hooglanden vond plaats in de 18e en 19e eeuw en betekende gedwongen emigratie van meer dan tienduizenden gezinnen, een dieptepunt in de Schotse geschiedenis. Nog uren lopen we langs een meanderende rivier die zich door het land vlecht en zilver oplicht. Af en toe passeren we soort duintjes begroeid met hei en mos. In veld grote wit gevlekte stenen. Prachtig om hier wild te kamperen.
Naar alle kanten strekken okergele heuvels zich uit, sommige vormen een kom waar mist in dobbert, andere lijken kleverig. De kilometers door Strath an Eilich zijn zonder twijfel de mooiste van de East Highland Way.

Dag 5, Newtonmore - Kincraig, 20,4 km
Na een klim langs een riviertje komt de route op een grassige vlakte die pas in de verte omkrult in toppen en kammen. Onderweg het staalblauwe Loch Gynack, een bos vol varens, en Kingussie, een dorp van robuust grijze stenen. Vanaf het imposante kasteel Ruthven Barracks volgt de route het Badanoch Trail: op en neer over smal paadjes tussen berken, plukken hei, mossige bomen naar Insh Marshes, een van de belangrijkste wetlands van Europa met lapwings, redshanks and curlews, roe deer and foxes. Maar ook saaie kilometers langs hekken en huizen en een picknick onder electriciteitsmasten. De dag eindigt in de gezellige pub van Suie Hotel. Het is 'open mic': iedereen die denkt dat hij muziek kan maken, pakt de microfoon. Overnachten in The Ossian Inn in Kincraig.
Tip: thee in The Teapot in Kingussie.

Dag 6, Kincraig - Aviemore, 17,1 km
Dorp uit, door forest, over Fershie Bridge (van steen), weer dennebos in, in de verte de Cairngorms. Vervolgens smalle aarden tracks over de hei, kriskras langs dennenboompjes en zilverberken en fraai meertje. In Inshriach Nature Reserve wordt het mooier: reliëfbodem begroeid met hei, smalle aarden/stenen tracks, wind kriskras dennenboompjes en zilverberken. Het Loch Gamhna is omringd door donkere dennen en sombere hei. Bermen vol varens, hier en daar kolossen van (kale) dennen of als skelet omgevallen op het mos. Prachtig paadje dicht langs water, in het meer een kasteeleiland, er vlakbij een cottage met nicnac (= spulletjes: schapen van vilt, onderzetters van hout etc) en drankjes. Een romantisch meertje met waterlelies is Lilyloch, daarna volgt het pad een fraai gebied, het lijkt op de Veluwe: zwart zandpad, hei, dennen, beetje reliëf. In Aviemore (outdoorstad met station, toegang tot Cairngorms) is het druk. Outdoorwinkels rijgen zich aaneen in hoofdstraat net als cafés en restaurtants. Free porridge in Aviemore-bunkhouse.com. In het populaire Mountain Café is geen stoel onbezet.

Handige sites

www.easthighlandway.com
www.visitbritain.nl
www.treinreiswinkel.nl
www.scotrail.co.uk
www.scotlandsgreattrails.org.uk

Haggis..haggis.. wat was dat ook weer?

Van oudsher eet men in de hooglanden het schaarse dat er voorhanden is, haggis bijvoorbeeld. Een gerecht van schapendarm gevuld met granen en orgaanvlees, naar wens aangevuld met neeps (zoete wortel) of tatties (aardappelpuree). Starters zullen de kat uit de boom kijken maar doorgewinterde Schotlandfans willen niet anders.

Voor wie geen vlees eet.. een vegetarische haggis:
Ingrediënten (voor 10 porties):
1 el plantaardige olie
1 middelgrote ui, zeer fijngesneden
1 kleine wortel, zeer fijngesneden
5 verse champignons, zeer fijngesneden

250 ml groentebouillon
5 eetlepels gedroogde rode linzen
2 eetlepels kidneybonen uit blik, gepureerd
3 eetlepels fijngemalen pinda's
2 eetlepels fijngemalen hazelnoten
1 eetlepel ketjap
1 el citroensap
1 1/2 theelepel gedroogde tijm
1 theelepel gedroogde rozemarijn
1 mespuntje gemalen cayennepeper
1,5 tl mixed spice (een Britse kruidenmix, ook wel pudding spice genoemd, die meestal kaneel, nootmuskaat en piment bevat)
1 geklopt ei
250 gr havermoutvlokken

Bereidingswijze
Voorbereiding: 20min  › Bereiding: 1uur  › Klaar in: 1 uur 20 min

1.In een sauspan op een middelhoog vuur de olie verhitten en daarin de ui 5 minuten mee bakken tot ze zacht en glazig zijn. Wortel en champignons toevoegen en nogmaals 5 minuten mee bakken..
2.Bouillon, linzen, kidneybonen, pinda's, hazelnoten, ketjap en citroensap erdoor roeren. Kruiden met tijm, rozemarijn, cayennepeper en gemengde kruiden. Aan de kook brengen, het vuur laag zetten en 10 minuten laten sudderen. Havervlokken erdoor roeren, de pan afdekken en 20 minuten laten sudderen.
3.De oven voorverwarmen op 190°C/gasstand 5. Een bakvorm van 23x13 cm licht invetten.
4.Ei door het gerecht roeren, in de ingevette bakvorm scheppen en 30 minuten bakken tot de haggis stevig is.