Wandelen over de Rothaarsteig

Ranger Stefan

Al toen hij tien was droomde Stefan ervan ranger te worden. Ieder paadje, iedere boom, ieder geurtje kent hij. We volgen de Rothaarstickers terwijl Stefan ons bijpraat. Over het Rothaargebergte dat is opgebouwd uit 'schiffer', samengeperste lagen zandsteen die door tectoriale werking tegen elkaar zijn opgestuwd. En over de bomen die hier bij bosjes zijn omgegaan toen storm Kyrill het in 2007 op haar heupen kreeg. Alleen al in het Sauerland 16 miljoen kuub aan hout, vooral van dennen, die als lucifersstokjes knakten. 'Es war schrecklich. Mijn auto zat ingeklemd tussen omgevallen bomen. Gelukkig had ik een zaag mee om mezelf te bevrijden.'

Ook schrecklich

De sneeuw kraakt, de zon straalt. We klimmen naar 750 meter hoogte, het bos uit een open plek op. 'Vroeger werd hier recht gesproken', vertelt Stefan. 'Er waren twee uitspraken mogelijk, leven of dood.' Vooral 'heksen' waren het slachtoffer, de oude eik waaraan ze werden opgehangen is gesneuveld. We staan erbij, met druipende neuzen boven een kop hete thee. Stefans hond snuffelt wat in het rond, rent dan vooruit, weer de sneeuw in. Links van het pad prachtige beuken, rechts torenhoge dennen beplakt met dikke klodders sneeuw. We horen gemiauw - 'buizerds' zegt Stefan - en ruiken maggie - 'wilde zwijnen'. Met wat geluk vinden we wolvensporen, het dier rukt op in Duitsland. De poten in rechte lijn achter elkaar, poot vier ín de afdruk van poot één. Nog vijftig meter stijgen en we staan bovenop de Langenberg, de hoogste top van de Rothaarsteig (843 m), en onze eerste van de 2.711 die het Sauerland er telt. 

Onheilspellend mooi

Vossen, herten, wilde zwijnen, muizen - in de kersverse sneeuw zien we de sporen van allerlei nachtbrakers. Sluipend, rennend, hoppend, scharrelend. Maar niet linealend, en ook niet van wisenten die hier in de buurt zijn uitgezet. Bij Wintersberg klimmen we vanuit een 'schlucht' de boomloze witte hoogvlakte op. Het pad voert langs en zelfs over de pistes, en dan het bos in naar Kahler Asten, een platte top van 841 meter hoog met rondom uitzicht over de hei. De volgende ochtend - na een slaap-heen-en-weertje naar Altastenberg - is het er onheilspellend mooi. Dan blaast de storm dikke flarden mist over de berg. We zien kromgewaaide dennen, bibberende beuken, schimmen die poppetjes worden en nog dichterbij wandelaars, dik ingepakt tegen de kou. Kilometerslang volgen we de Grenzweg over de kam van het Rothaargebergte, via Langewiese, Hoheleye en Heidenstock naar Schanze. De Grenzweg is de scheiding tussen véél: taal, geloof, steden, regio's, culturen. 'Een bocht zou wel fijn zijn', hoor ik mezelf denken, en juist dan breekt de zon door, duikt het pad opnieuw het bos in. Sneeuw plonst in dikke vlokken uit de bomen. Verwaait in glinsterende wolken de berghellingen over. In het gehucht Schanze lopen alle wegen dood. Tijdens Kyrill was het een week afgesloten van de rest van de wereld. Zouden ze het gemerkt hebben? De zon gaat goudoranje onder. Morgen onze laatste dag, zon en nog meer sneeuw zijn de voorspellingen. 's Nachts scharrelen er dieren onder het raam. Felle ogen, dikke staart. We zoomen in. Vossen…
'Gaaf!', zegt Marjolein.

De dagetappes

Dag 1: Bruchhausen – Küstelberg, 17 km.

De eerste zes kilometer lopen over een Gut, een landgoed. In dit geval van de baron van Bruchhausen, met naar goed Duits gebruik ook een Guts Café, het huis waar wij hebben overnacht. We lopen door de steeds dikkere sneeuw, met steeds meer sporen van wilde dieren! Een wild zwijn daar, een ree hier. En door een fabelhaft landschap. Dan staan we ineens op 800 meter, op der Richtplatz, de plaats waar in vroeger tijden recht gesproken werd. De rechters op deze Richtplatz kenden maar twee smaken: vrijspraak of de dood. We huppelen maar snel weer door, langs wat vroeger een belangrijke grens was: die tussen Nordrhein-Westfalen en Hessen. Tevens de waterscheiding tussen Rijn en Weser. Na de Richtplatz zijn we snel op het hoogste punt van vandaag: de Langenberg (848m). Dan volgt het natuurgebied Neuer Hagen, met de grootste hoge heide van Noordrijn-Westfalen, hier ook wel Bergheide genoemd. Dan nog twee topjes, de Clemensbergs (839m) en de Hillekopf (805m) en we lopen alweer naar Küstelberg. Tip: let op de bronnen onderweg. Er zijn er 1000-en. De meeste geven heerlijk drinkwater. Bij de Hoppeckequelle (keurig op de kaart aangegeven in het gidsje) testen we de waterkwaliteit hoogstpersoonlijk. Top! Een tien+!

Dag 2: Küstelberg – Altastenberg, 14 km.

Het eerste hoogtepunt van de dag ligt meteen in Küstelberg. Een van de allermooiste vakwerkhuizen met een van de mooiste bomen ervoor, Fachwerkhaus Ewers-Padberg, oftewel Huis Ewers. Het huis is meteen ook het oudste huis van het dorp. Ooit was het een bekende rustplaats, later het huis van de kookboekenschrijfster Henriette Davidis. Küstelberg genoot in de late Middeleeuwen bekendheid vanwege zijn ligging aan de Heidenstraße; een handelsstraat van Keulen naar Leipzig. Na Küstelberg koersen we naar Winterberg (koffie verzekerd), en dan via een skigebied naar der Kahlen Asten, de beroemdste berg van het Sauerland. Rondom Winterberg vinden we de route kortstondig ietsjes minder, maar bij Kahler Asten jubelen we weer. De berg is eerst in grijze wolken gehuld maar dan knalt de zon er doorheen, en dat maakt ‘m nog mooier. Het is zo’n berg als een opgerezen bolletje, met paden vanaf de top die alle kanten opgaan. En ook leuk: er is een weerstation waar je logeren kan (en wat kunt drinken en eten, al is het niet veel bijzonders).

Dag 3: Altastenberg – Schanze, 15 km.

Het heeft vannacht enorm gesneeuwd en de Kahler Asten is vanmorgen gehuld in de mist. Ook mooi! Over wat bredere paden waar sporen in getrokken zijn loopt het lekker. Zo schieten we wel op (daar waar de sneeuw zacht is, is het een ander verhaal). Al snel zijn we bij het Barfusspfad, het blotevoetenpad, dat we laf overslaan. Het ligt aan de Grenzweg die over de kam van het Rothaargebergte loopt en zowel een geografische, een religieuze als een taalkundige grens is. De grens tussen het Sauerland en het Wittgensteinerland, het protestantse en katholieke geloof, en het Nieder- en het Hochduits. De route blijft een beetje op hoogte en we naderen de heuvel Auf der Höhe bij Langewiese. Uit de verte zien we het al: hier wordt gekitesurft. Ziet er supertoll uit. Dat geldt ook voor het dorp waar we logeren, Schmalze. Een dorp dat nog weleens van de buitenwereld afgesneden kan zijn, vanwege heftige sneeuwval. ’s Avonds, vlak voor het slapengaan, zien we een ouwe vos door de vet besneeuwde tuin van het Gasthaus wandelen. Op zijn dooie gemak!

Dag 4: Schanze – Bad Berleburg over de Waldskulpturenweg (12 km – bergaf).

Toll! Die WaldskulpturenWeg is echt wat! Er staan ongelooflijke, vaak enorme beelden – hoe krijgen ze die het bos in?? – langs de paden. Elf landschapskunstwerken in het Rothaargebergte kom je tegen als je de hele route (2x zo lang, vanaf Schmallenberg) volgt. Wij zien de mooiste. Wat het allermooiste werk is? Stein Zeit Mensch met zijn enorme zuilachtige houten zuilen, het robuuste, tempelachtige Kein Leichtes Spiel, die gekke kolossale kromme Krummstab die doet denken aan de staf van Sinterklaas? Of toch dat gouden ei, met de grappige titel Was War Zuerst? Of, nee, Grünstation, dat schattige hippe groene huisje boven op een heuvel. Moeilijk, moeilijk! We kunnen niet kiezen. Ook gaaf, maar geen sculptuur, is de hangbrug bij Kühhude. Hij wiebelt gezellig en je voelt je familiair dicht bij de bomen.

Navigatie

De Rothaarsteig is in twee richtingen bewegwijzerd: een rode sticker met in wit een gestyleerd bergcontour (Sauerland). De toegangswegen zijn geel gemarkeerd met zwart logo; de ommetjes zwart met verschillend symbool. Handig (1:25.000-kaartjes) en informatief (goede achtergrond informatie) is de bijbehorende officiële gids ErlebnisWanderführer Rothaarsteig. Ook verkrijgbaar: 2 wandelkaarten Rothaarsteig (blad noord en zuid, 1:50.000) en een compacte overzichtskaart. Er is ook een gids (Duitstalig) van Esterbaue. En een wandelkaart van Publicpress met het volledige traject.

Overnachten

In het gidsje Gastgeberverzeichnis staan overnachtingsadressen + eetgelegenheden opgesomd. De adressen bieden transfers naar/van route, advies, bagagetransport, kaart- en gidsmateriaal, verhuur materiaal, droogruimte, keuken met regionale gerechten. Ze hebben het Rothaarsteig-logo op de deur.

Eten en drinken

• Hiebammen Hütte
  Een prachtrustplek. De locatie midden in het groen is een plaatje, de hut ook. Een echte donkerhouten hut, met een ouderwets Hans en Grietje-interieur en wc’s met kranen die eruit zien als bronnen. Je kunt er buiten aan grote tafels lunchen met stevige boterhammen met kaas, worst, mosterd en augurken, een lokaal bier drinken, of warm eten. Er is zelfs een ouderwets fornuis waarop wafels kunnen worden gebakken. Rond de hut stroomt een beekje, het geluid van de beek mixt gezellig met de balkjes van de ezels in de wei. Volgens een tafelgenoot was het er in de jaren tachtig nog uitermate muf. Maar toen kwam de Rothaarsteig, en veranderde alles. Alleen slapen kun je nog steeds niet in de hut. Vergunningen krijg je niet zomaar in de Duitse natuur. Een bivak maken mag wél. Een tussenoplossing: slaapzak meenemen en snurken in het schuilhutje. Petersborn, Hiebammenhütte. Zonder adres, maar op de route in het bos. Onze favoriet. Geopend van donderdag t/m zondag.
• Oberkirchen, Gasthof Schutte. De plek is een onovertrefbaar, het hotel zelf een echte rustplaats, en het restaurant zeer goed. Let op de geweien in de nissen in de eetzaal. In de onze telden we er 24!
  Je kunt desgewenst blijven slapen in een luxe kamer. Landhotel Gasthof Schütte, Eggeweg 2, Oberkirchen, 57392 Schmallenberg.
• Willingen, Willinger Brauhaus, In den Kämpen 2, en Gästehaus Dorf-Alm zijn de leukste. Dorf Alm: Briloner Strasse 44.
• Winterberg is een toeristenfuik. Maar nuttig voor de inwendige mens. Drink bijvoorbeeld een koffie bij Kaffeehaus Winterberg, Marktstraße 1, met koffie, kunst en culinaire zaken.
• Küstelberg, Gasthof Lichte, Schlossbergstrasse 1.
  Stil dorp, ongelooflijk aardige mensen.
• De koeiestal zoiets verwacht je bij Kühhude en dat klopt ook wel min of meer, zij het dat ze er ook een café hebben. ’t Ligt er prachtig bij. Café en Restaurant Althaus, Kühhude 4, 57319 Bad Berleburg.
• Oberkirchen heeft een traditionele Konditorei, het Knusperhaus, van Konditormeisterin Ulrike Bette. Kirchstraße 2.

Natuur onderweg

Dieren zijn er genoeg! Vogels, reptielen, en ook groot wild. Ranger Stefan Knippertz komt het wild elke week tegen. Herten, wisenten, zwijnen, vossen. Rotwild, Schwarzwild en Muffelwild. En de wolf? ‘Die niet. Er zijn er drie gesignaleerd in Noordrijn-Westfalen, maar gelukkig niet door mij. De wolf heeft zó veel ruimte nodig.. Wist je dat hij hoort tot de beschermde dieren die voorkomen in het Rothaargebirge? Twee andere voorbeelden zijn de lynx en de wilde kat.’ En nee, die ziet Stefan ook niet elke dag.

Tip: mocht je een wolf tegenkomen, loop dan niet weg. Wie wegloopt toont zich onderdanig in de ogen van de wolf, en dus zwak. Ook goed om te weten: de meeste wolven vallen nooit mensen aan. Hun spoor herken je aan de kaarsrechtheid ervan. Een hond slingert, maar een wolf loopt altijd strak rechtdoor. ‘Dat is ook het leuke van in de winter wandelen’, zegt Stefan. ‘Je ziet de sporen veel beter in de sneeuw. Aan de andere kant moet je het daar vaak wel mee doen. Als het koud is houden de dieren zich schuil om energie te sparen.’

Sculpturen onderweg

Onderweg kom je nogal wat kunstwerken tegen. Dat komt doordat de RHS overlapt met de Waldskulpturenweg. Een beeldenroute dwars door het bos. Je hoeft niet naar de kunstwerken te zoeken. Stein Zeit Mensch, Kein Leichtes Spiel, der Krummstab en The monument of the lost falcon steken hoog boven alles uit. Het laatste kunstwerk is een landschapskunstwerk dat een beetje overgroeid is geraakt. De andere kunstwerken liggen er spectaculair bij. Grote kolossen zijn het, waar je doorheen kunt lopen, of van een afstandje naar kunt kijken. Ze horen bij de hoogtepunten van de route.

Andere bezienswaardigheden

• Het stadje Brilon is het beginpunt van de Rothaarsteig, en een aardig plaatsje bovendien.
• Ginsterkopf
• Bruchhauser Steine – Langenberg, een viertal bizar grote stenen klompen die orkaan en eeuwigheid doorstaan. Vierhonderdmiljoen jaar staan ze al overeind. Op de top van de Feldstein staat een groot kruis. Klim erop en je kijkt uit op de andere stenen, die wel iets weghebben van mensenhoofden. Een plek voor mythen. Volgens de lokale bevolking wonen hier onmenselijke creaturen. 
• Kyrill-Pfad bij Forsthaus Hohenroth, in Schanze en Willingen.
• Niedersfelder Hochheide – de hoogstgelegenheide van Noordrijn Westfalen, met de Hochheidehütte. Schitterend natuurgebied waar smokkelaars een route hebben gemaakt. De specialiteit van de Hochheidehütte: Heidebratwurst!
• De Kahler Asten, bekendste berg van het Sauerland
• De bronnen van de Ruhr, Eder, Sieg en Lahn.
• Hangbrug bij Kühhude.
• Sculpturen, wo "Stein-Zeit-Mensch" bij Kühhude.
• Rhein-Weser-Turm.
• Gillerturm.
• Dillenburg (stad).

Orkaan Kyrill

De orkaan die Kyrill is gedoopt (van Cyril, de Griekse jongensnaam die heer betekent) raasde in januari 2007 over heel Europa. In Nederland was er een weeralarm, in Duitsland lag voor het eerste sinds de Tweede Wereldoorlog het complete treinverkeer stil. In het Sauerland liet Kyrill zich van zijn bruutste kant zien. Hij velt er zo’n 25 miljoen bomen. Op meerdere plekken wordt de ramp herdacht. Behalve een monument, de Kyrilltoren, is er ook een Kyrillpfad, een route van een kilometer over ontwortelde bomen, gemaakt om je de chaos van toen aan den lijve te laten ondervinden. Het ligt vlakbij Schanze.