De Harzer-Hexen-Stieg

Over de Harz

De Harz (‘bergwoud’) is het noordelijkste middelgebergte van Duitsland en strekt zich uit over de bondsstaten Niedersachsen, Sachsen-Anhalt en Thüringen. Het noordwestelijke deel, de Oberharz, bestaat vooral uit naaldwoud en omvat de hoogste toppen van de Harz, waaronder de Brocken (1.142 m). De Unterharz in het oosten haalt hoogten tot ca. 400 m en wordt gekenmerkt door landbouwgebieden en gemengd bos. Rond 10 % van de Harz is vandaag beschermd binnen het Nationalpark Harz (24.703 ha), dat in 2006 ontstond door de fusie van het Nationalpark Hochharz (Sachsen-Anhalt, 8.900 ha, opgericht in 1990) en het Nationalpark Harz (Niedersachsen, 15.800 ha, ingehuldigd in 1994). Het nationale park bestaat voor 96% uit sparren- en beukenwouden, voor het overige uit hoogveengebieden en granietrotsen.

Een van de grote verdiensten ervan is de herintegratie van de lynx, die 200 jaar geleden in de Harz werd uitgeroeid en in 2000 met succes werd uitgezet. Verschillende meerdaagse wandelroutes doorkruisen de Harz. De Harzer-Hexen-Stieg is de bekendste. Een mooi alternatief is de Selketal-Stieg (72 km), die in 3-4 dagen door de Ostharz van Quedlinburg naar Stiege leidt.

De wandelroute: Harzer-Hexenstieg

De Harzer-Hexen-Stieg voert in oost-westrichting dwars door de Harz, van Osterode in de Westharz via de Brocken tot Thale aan de oostrand van de Nordharz. De 97 km lange route bestaat uit 5-6 etappes en werd in 2008 verkozen tot Duitslands mooiste wandelroute.

Zwaarte en moeilijkheidsgraad van de Harzer-Hexen-Stieg

De etappes zijn vrij eenvoudig. De hoogteverschillen zijn meestal gering, de stijgingen moderaat. De tocht voert over goede paden en boswegen. De klim naar Torfhaus (Magdeburger Weg) en het traject door de Bodeschlucht vormen een kleine uitdaging voor hoogtevreeslijders.

Navigeren op de wandelroute

Een goede wandelkaart volstaat om het noorden niet te verliezen. De route is immers uitstekend gemarkeerd met borden (een witte heks met bezem op een groene achtergrond). Daarnaast zijn op regelmatige afstanden witte heksen (‘Beruhigungshexen’) op de bomen geschilderd: sober maar efficiënt.

Beste seizoen om te wandelen in de Harz

Ideaal is de periode van mei tot oktober. Vooral op mooie zomerdagen heerst op de Brocken echter een enorme drukte. Tijdens lange weekends is tijdig reserveren aangewezen, aangezien dan vaak heel wat groepen op de Harzer-Hexen-Stieg onderweg zijn. Bijzonder mooi is een tocht door de Harz in oktober, wanneer de loofbossen hun gouden jas aantrekken. In de lente (dooi van de sneeuw in de Oberharz) is het traject door de Bodeschlucht spectaculairst. ‘s Winters komen sneeuwschoenwandelaars op de Harzer-Hexen-Stieg aan hun trekken.

Cultuur in de Harz

Een vaak terugkerend probleem waarmee mijnwerkers in de Oberharz vroeger werden geconfronteerd, was insijpelend water. Om dit probleem op te lossen, werd daarom... water naar de mijnen geleid. Water was immers ook een onontbeerlijke energiebron voor de waterraderen waarmee erts en water uit de mijn naar boven werden gebracht. Om te beantwoorden aan de groeiende energiehonger van de mijnen werd in de Oberharz tussen de 16de en de 19de eeuw een uitgestrekt netwerk van kanalen en stuwmeertjes aangelegd. Het Oberharzer Wasserregal omvatte ruim 120 stuwmeertjes, 500 kilometer kanalen en 30 kilometer onderaardse waterlopen. Zo’n 65 meertjes, 70 kilometer kanalen en 20 kilometer onderaardse waterlopen bleven tot op heden bewaard, naast enkele bijzondere constructies zoals de Sperberhaier Damm (1732-1734), een 900 meter lang en 16 meter hoog aquaduct. Het Oberharzer Wasserregal valt sinds
1978 onder monumentenzorg en werd in 2010 door de Unesco op de Werelderfgoedlijst gezet. Meer onder www.harzwasserwerke.de.

Vervoer naar de Harz

• Trein: Utrecht – Osterode ca. 6,5 uur; Utrecht – Thale: ca. 7,5 uur.
• Auto: De afstand van Utrecht naar Osterode am Harz bedraagt 453 km. Rijd met de auto vanuit Utrecht via Osnabrück tot Hannover, volg de A7 zuidwaarts tot de afrit Seesen en dan de B243 tot Osterode.

Vervoer ter plekke

• Trein: Thale – Osterode: ca. 3 uur. 
• Smalspoorlijn: De nostalgische stoomtreinen van de ‘Harzer Schmalspurbahnen’ (HSB) rijden dagelijks tussen de Brocken en Drei Annen Hohne (aansluiting naar Wernigerode en Nordhausen). De treinen overbruggen het traject Drei Annen Hohne – Brocken (19 km, hoogteverschil 585 m) in ca. 50 min.
• Bus: De dorpen en talloze andere punten langs de Harzer-Hexen-Stieg zijn aangesloten op het busnet. Op de officiële wandelkaart van de Harzer-Hexen-Stieg (zie verder) zijn de bushalteplaatsen (incl. buslijnnummer) aangeduid. 

Overnachten, eten en drinken onderweg

In de meeste dorpen langs de Harzer-Hexen-Stieg vind je voldoende aanbod van hotels en winkels en/of een Gaststätte waar je een hapje kunt eten.

Restauranttip: Kaminrestaurant ‘Zur kleinen Oker’ in Altenau
Aan de gevel bungelen levensgrote poppen van een heks en een duivel. Boven de tapkast prijkt een hele reeks fraaie houten beelden met levendige uitdrukkingen: we herkennen de Gepensioneerdenbank (twee ondeugend grijnzende oude mannetjes), de Stroper (kijkt nerveus achterom), de Houthakker enz. Een knappend haardvuur en de gebruikelijke geweien aan de muur zorgen voor een behaaglijk, rustiek sfeertje. Aan het fornuis staan de bekroonde koks Helmut en Renate Evers. De sterk regionaal getinte spijskaart haalt inspiratie uit het mijnbouwverleden (o.a. Bergmanns Zechenschmaus), de bosbouw (bijvoorbeeld Altenauer Holzfällerpfanne) en de heksen (Scheiterhaufen). Niet te versmaden: de Dracula, een verraderlijk bessenlikeurtje, dat wordt geserveerd in een reageerbuis.

Dag tot dag routebeschrijving

Dag 1: Osterode - Polsterberg. 15 km, ca. 5 uur, +470/-100 m.

De tocht begint met een lange, matig steile klim over brede boswegen naar de waterscheiding van de Innerste en de Söse. Leuke bospaadjes voeren over de Clausthaler Hochfläche langs een netwerk van stuwmeertjes en kanaaltjes, die aan het mijnbouwverleden van de Harz herinneren. Transport (shuttle hotel) van Polsterberg naar Altenau.

Dag 2: Polsterberg - Torfhaus, 16 km, ca. 5 uur, +240/-60 m.

Ook deze etappe verloopt grotendeels over aardige bospaden langs klaterende kanaaltjes. Een bijzonderheid is de Sperberhaier Damm (aquaduct). Naar het einde toe volgt een venijnige klim langs een smal bospad (Magdeburger Weg) in steil terrein.

Dag 3: Torfhaus - Brocken _ Mandelholz, 25 km, ca. 8 uur, +380/-700 m.

Dit lange deelstuk ligt bijna volledig binnen het Nationalpark Harz. Een afwisselend traject langs fraaie hoogveengebieden, wilde oerbossen, resten van het IJzeren Gordijn (de betonnen Kolonnenweg). Het laatste gedeelte voert langs het tracé van de Brockenbahn (nostalgische stoomtrein) naar de top van de Brocken. Op dit traject heerst vaak grote drukte. De rust keert terug tijdens de lange afdaling over brede bospaden naar Mandelholz. Tip: Deze etappe kan (bijvoorbeeld bij slecht weer) met de helft worden ingekort door vanaf de Brocken de stoomtrein naar Drei Annen Hohne te nemen. Duur: ca. 50 min., € 17.

Dag 4: Mandelholz _ Neuwerk, 18 km, ca. 6 uur, +100/-200 m.

Deze gemakkelijke etappe voert langs brede boswegen door de vallei van de Bode naar het mooie vakwerkdorpje Neuwerk. Tip: Neem bij voldoende tijd in Rübeland een kijkje in een van de plaatselijke druipsteengrotten! In de Baumannshöhle worden al sinds 1646 rondleidingen doorgevoerd. De niet minder boeiende Hermannshöhle werd in 1866 bij wegenwerken toevallig ontdekt.

Dag 5: Neuwerk - Treseburg, 15 km, ca. 4 uur, +120/-220 m.

Deze leuke route door de vallei van de Bode biedt onder meer fraaie doorkijkjes op een grillig gevormd stuwmeer (Talsperre Wendefurth).

Dag 6: Treseburg  - Thale, 12 km, ca. 3,5 uur, +50/-150 m.

Een prachtige afsluiter: het pad door de Bodeschlucht, een nauw kloofdal, is het mooiste deel van de hele tocht! In de lente (dooiperiode) is het traject nog indrukwekkender.

Varianten

Variant ‘Brockenumgehung’: deze variant voert van Torfhaus niet over maar rond het Brockenmassief. De markeringen leiden eerst pal zuidwaarts naar het vroegere mijnstadje St. Andreasberg en dan via Braunlage en Elend oostwaarts. Ter hoogte van de Rastplatz Steinbachtal (ca. 500 m ten noorden van Neuehütte) sluit de route weer aan op de Harzer-HexenStieg. Deze variant is iets gemakkelijker, omdat de klim naar de top van de Brocken wordt vermeden, maar zo’n 10 km langer. Een cultureel hoogtepunt is een bezoek aan het voormalige mijnstadje St. Andreasberg (Schaubergwerk Grube Samson, Grube Catharina Neufang). Zuidroute via Hasselfelde Deze 8 km langere variante voert zonder noemenswaardige hoogteverschillen vanaf Königshütte zuidoostwaarts naar Hasselfelde en vervolgens noordoostwaarts naar het Bodetal (steile afdaling), waar ten noorden van Altenbrak de hoofdroute weer bereikt wordt. Dit traject is interessant voor wie meer inzicht wil krijgen in de historisch belangrijke houtskoolwinning (museum Harzköhlerei Stemberghaus, Köhlerlehrpfad).

Kaarten

• KartoGuide Harzer Hexen-Stieg, 1:30.000, uitg. Harzer Verkehrsverband & Harzklub e.V.. De officiële kaart van de Harzer-Hexen-Stieg bevat een pak nuttige informatie, zoals bushalteplaatsen met het nummer van de buslijnen. Bij de kaart hoort ook een gidsje met een beknopte routebeschrijving.
• Wanderkarte Harzer Hexen-Stieg, 1:25.000, uitg. Publicpress. Ongewoon formaat en iets minder nauwkeurig, maar wél handig bij regen. Door een speciale behandeling van het oppervlak is de kaart weervast en scheurvrij.
• Kompass Wanderkarte 798, Westharz, 1:50.000, 8,95 Prima wandelkaart met ingetekende wandelroutes.
• Kompass Wanderkarte 799, Ostharz, 1:50.000, 8,95, Prima wandelkaart met ingetekende wandelroutes.
• Kompass Wanderkarte 452, Mittlerer Harz, 1:50.000.